Dongeng Bahasa Bali : I PUCUNG

    Belajar sebuah bahasa, khususnya pembendaharaan kata, dapat dipelajari lewat tulisan, baik berupa cerita rakyat atau dongeng, ataupun tulisan berupa buku-buku serta majalah.

    Belajar Bahasa bali – khususnya- dapat ditingkatkan lewat membaca dongeng-dongeng dalam bahasa bali.

    Dongeng ring basa Bali kaadanin satua. Satua ngaran tutur, tutur ngaran pitutur. Pituture punika pinaka sasuluh ring kahuripane. Kerana asapunika, tutur wiadin satua punika madue imba wiadin conto, ritat kala iraga sareng sami nugtugang tuwuh ring urip di mercepada

    Ri tepengan mangkin, titiang meled nuturang wiadin nyatuang indik anak cerik sane kaadanin I Pucung.

    Asapunapi satuane puniki?
    Rarisang wacen selanturnya!

    I Pucung
    I Pucung

    Kacrita ada katuturang satua I Pucung.

    Di desa anu, wawidangan Panglumbaran, wenten kaluarga pacul, ngelah pianak muani adiri. Pianakne punika kaadanin I Pucung. Yusane sawatara ada pitulas tiban.

    I Pucung gaginane tuwah mapikat di cariké. Nanging indik pajalanné mapikat, galahne tuara cocok, krana ia mapikat di masan padi kondén serab. Ento mekada ia tusing pesan taén maan kedis. Sawireh, padiné mara beling, kondén pesu buah. Ento makrana tusing ada kedis ngalih amah .

    Déning kéto, med ia mapikat.

    Wadih mapikat, jani I Pucung demen tekén kuluk. Nanging, tingkahné soléh rikala maidih-idihan. Sabilang ia nagih ngidih konyong sik pisaganné, begbeg ané idiha konyong ané mara lekad. Sawiréh konyong ané nagih idiha enu cerik, turmaning kondén kedat, kadéna konyongné ento buta. Ento mawanan buung dogén ia ngidih konyong.

    I Pucung ngurimik. Mapan, sakancang ane kenehanga tusing taen misi, mawastu I Pucung pesu pedih kenehné.

    Sasukat ento, I Pucung tusing taén kija-kija. Pragat melingkuh dogén di pesarean. Ping kuda kadén bapanné nglémékin, apanga ia nulungin magarapan di carik, nanging ia tusing nyak.

    Wiréh kéto solah pianakné, bapanné pedih, nanging ia tusing bani nglémékin, apa buin bakal nigtig I Pucung. Krana I Pucung suba kelih.

    Bapanné memegeng cara togog nolih I Pucung nyingkrung di plangkané geris-geris leplep sirep.

    Gelisin satua enggal
    I Pucung jani demen tekén anak luh. Sakéwala ane demenina likad pesan. Sawiréh, ané dotanga sing ada lén wantah putrin Ida Sang Prabhu Koripan.

    Ditu kéweh ia makeneh, ngenehang isin dedemenanné. Budi sambatang tekén bapanné, ia tusing juari. Duaning ia suba merasa kapining déwék.

    Ngangsan sue, ngangsan ngibukang kenehné I Pucung. Sekadi nyujuh bulan, yan inargamayang. Dot pesan apang énggal makurenan, ngajak anak luh idam-idamanne, Ida Radén Galuh. Sakewala sekadi metas di pangkunge sing ada titi. Tusing ada jalan. Mabudi ngalih ka puri ia tusing bani.

    Sadina-dina ia ngitung bintang di langite. Nyulengek nyuluhang gobe. Buin pidan sida kacunduk.

    Mas sriak, kenehne I Pucung. Jani ia ngeka daya. Tatojone wantah abesik, kenken bet apanga misi kenehné nganten ngajak Radén Galuh.

    Tusing katuturang dayane. Daya singit yening tuturang tusing ja lakar nultul apa. Keto kenehne i Pucung.

    Kagelisin satuane.
    Sedek dina anu, I Pucung suba rauh ring bancingah puri Kahuripanne. Kilang-kileng ia ditu, saget tepukina ada parekan. I Pucung sayaga nyalanang daya singit. I Pucung laut ia mapajar, Ih jero parekan, nawegang titiang. Titiang nunas tulung ring jeroné, wekasang jebos titiang ka puri, aturang titiang jagi tangkil ring Ida Sang Prabhu!. Sambilanga makenyem.

    Masaut I parekan, Inggih, mangda becik antuk tiang ngaturang ring Ida Sang Prabhu, sapasira jeroné? I Parekan nangenang kupingne.

    Aturang titiang I Pucung saking Panglumbaran!

    ...............

    Ditu lantas parekanné ka puri matur ring Ida Sang Prabhu,

    Nawegang titiang matur ring Palungguh I Ratu, puniki wénten kaulan Palungguh Cokor I Déwa sane madan I Pucung saking Panglumbaran. Ipun jagi tangkil ring Palungguh Cokor I Déwa.

    Ngandika Ida Sang Prabhu, Apa ada aturanga I Pucung tekén nira?

    Matur sisip titiang Ratu Déwa Agung, parindikan punika titiang durung tatas uning.

    Nah, yen kéto, tundén suba ia mai!

    Maseret i Parekan mapamit, ngajabaang lantas ngorahin I Pucung ngapuriang.

    Encol pajalané I Pucung. Sasubanné neked di ajeng Ida Sang Prabhu, lantas ia mamitang lugra.

    Ih to Cai Pucung, apa ane ada buatang Cai mai?

    Ditu lantas matur I Pucung, Inggih matur sisip titiang Ratu Déwa Agung, wénten tunasang titiang ring Cokor I Déwa.

    Nah, unduk apa ento Pucung? Lautang aturang kapining gelah!

    Nyakupang lima I Pucung, nglanturang atur ring ajeng anake agung.
    Inggih, nanging matur sisip titiang Ratu Dewa Agung. Wenten sane jaga tekenang titiang mantuk ring Ratu. Pakobet titiange puniki sampun suwe tanem titiang ring atin titiange.
    Ngeninin, Napi mawinan i pantun sané wau embud ipun puyung?
    Ping kalih, napi sane makrana asuné sané wau lekad, ipun buta?
    Mangda ledang Ratu, titiang tambet.

    Ngandika Ida Sang Prabhu, Yan unduk ento takonang Cai, nira tusing pesan nawang. Apa awinané buka kéto! Men yan cara Cai, apa ane mekada adi buka kéto?

    Parindikan punika tan karesep taler antuk titiang.

    I Pucung marasa sekadi kedis, ngumbara makeber di langite. Dayane ngenen, keto kleteg kenehne. I Pucung nugtugang matur. Nanging, yan banggyang Cokor I Déwa asapunika kémanten, kamanah antuk titiang, belog, gelis usak jagat druéné.

    Men jani kénkén baan madaya, apanga guminé tusing uug? Sang Prabhu ngandika sareng I Pucung.

    Inggih yan kamanah antuk titiang tambet, becik mangkin karyanang banten paneduh jagat. Raris aturang majeng ring Ida Betara Dalem. Manawi wénten kasisipan Palungguh Cokor I Déwa, mangda sampunang Ida Betara banget menggah piduka! I Pucung milpilang daya corah. Alon sada alus masorsinggih atur ipune majeng ring Ida Anake Agung.

    Nah lamun kéto ja keneh Cainé, kema tegarang neduh ka pura Dalem! Sing sagét ada pawuwus saking Ida Betara kapining nira. Nira lakar ngiring sekadi pawuwus Idane. Ida Anake Agung, neletekang I Pucung, sekadi nureksa keleteg bayune I Pucung.
    Nah, antiang dini malu akejep, nira nundén panyeroané apang nyiagayang bebantenane. Apang nyidaang neduh dinané jani. Mapan, sedeng melaha jani dina tumpek.

    Yan suba pragat bantené, Cai ngaturang ajak I Mangku Dalem ka pura! Ida Sang Prabhu muputang bawos.

    Inggih, titiang masedéwék! Kéto aturné I Pucung.

    Gelisin satua, Sasubanné pragat bantené, majalan lantas I Pucung nyuun banten, ngojog ka umah jero mangku daleme. Kenehne egar. Masuryak ipun di keneh.

    Jero Mangku! Jero Mangku!
    Tiang kandikain meriki olih Ida Sang Prabhu, mangda ngaturin Jero Mangku
    Niki wénten upakara mangda Jero Mangku ngaturang ring pura Dalem mapinunas mangda jagaté i riki rahajeng. I Pucung makenyem. Raris ngelanturang raos, Samalihipun banten puniki jeroné kandikaang makta ka pura.

    Gledoganga bantene di balen Jro Mangku Daleme. Tiang mapamit dumun abosbos jaga kayeh akéto I Pucung melog-melog Dane Jero Mangku Dalem.

    Sasubanné matur, ditu lantas I Pucung énggal-énggal mapamit uli umahne dané Jero Mangku Dalem.

    Gelisin satua......
    Apang tusing katara, silib pajalanné I Pucung ngojog pura Dalem tur nglaut ia macelep ka palinggih gedong ané tanggu kelod. Sawatara ada apakpakan base I Pucung mengkeb di gedonge ento, rauh lantas Dane Jero Mangku makta banten ngojog palinggih gedonge, sik tongos I Pucung mengkeb.

    Suba kéto, lantas Jero Mangku ngaturang banten saha mapinunas majeng Ida Betara Dalem, mangda guminé di Koripan ngemangguh karahayuan.

    Disubanné Dane Jero Mangku suud ngantebang banten lan sasontengan, ngomong lantas I Pucung uling tengah gedongé, mapi-mapi dadi Betara Dalem.
    Kéné munyinné, Ih, Cening Mangku pérmas Irané, nyén nundén sapuh Ira mai tangkil nunas kaluputan tekén Nira? Runtag bayune I Pucung. Jejeh tekening dayane corah.

    Masaur Jero Mangku, Inggih matur sisip titiang Ratu Betara sane kusumayang titiang. Titiang kandikayang olih damuh Palungguh Betara, Ida Sang Prabhu Koripan. Ida nglungsur kaluputan ring Palungguh Betara. Mapan pantuné wau lekad puyung, ping kalih asuné wau lekad ipun buta.

    Buin ngomong I Pucung, Ih, Cening Mangku, Nira ngiangin lakar ngicén kaluputan. Nanging......... Ada ane buatang Nira. Yan Sang Prabhu ngaturang putrinya Radén Galuh kapining Ira!

    Matur atur dane Jro Mangku ring ajeng gedonge,saha maparinget tekening pawuwus Ida Batara Dalem.
    Jero Mangku ngadén munyin I Pucung pangandikan Ida Betara.
    Disubane karasa puput, lantas dané Jro Mangku budal. Teked di jabaan purané Jero Mangku mrérén di batan punyan binginé sambilang dané ngantiang I Pucung.

    Buin akejepné pesu lantas I Pucung uli palinggih gedonge, nglaut ia maekin Jero Mangku sedek ngetis tur matakon, Ampura jro mangku, titiang kasep ngiringang Jrone ngaturang banten. Raris sapunapi Jero Mangku, wénten minab wacanan Ida Betara?

    Jero Mangku Dalem lantas nuturang buat pamargin danéné mapinunas. Dane Jro mangku nuturang saparipolah pinunasane rauh ke pawuwus ida batera dalem. Jero Mangku lantas nganikain I Pucung, Nah, Pucung melah suba Cai ka puri ngaturang tekén Ida Sang Prabhu pangandikan Ida Betara. Bapa tusing ja milu kema, wiréh Bapa ada tamiu ngantosang jumah!

    Déning kéto raos Jero Mangku, dadi kendel pesan I Pucung, déning guguna pamunyin déwékné tekén Jero Mangku, saha lantas ia majalan ngapurian.

    Sasubanné I Pucung nganteg di puri, tangkil ring Ida Anake Agung. Ida Sang Prabhu ngandika, Men, kénkén Pucung buat pajalan Cainé mapinunas, ada pawecanan Ida Betara tekéning Cai? Tegarang tuturang apang gelah nawang!

    Matur I Pucung, Asapuniki wecanan Ida Betara ring titiang. Ih, Cening Pucung, kema aturang wecanan Irané tekén gustin Ceningé, buat pinunas sasuhunan Ceningé, Nira lédang prasida ngicénin ida kaluputan mangdané guminé karahayuan.. I Pucung ngansel angkih. Nanging yan ida kayun ngaturang putrinya, Ida Radén Galuh tekén Nira! I Pucung mupuputang atur.

    Asapunika pangandikan Ida Betara ring sikian titiang. Inggih, sané mangkin asapunapi pakayunan Palungguh Cokor I Déwa, déning asapunika pakayunan Ida Betara? I Pucung nguntul, sing wanen masadu peliat sareng ida. Jejehin dayane ketara.

    Ida Anak Agung, ngedkedang alis. Usap-usap paan idane sane nenten genit. Asledetan Ida Anak agung, nangkep sir ane tusing patut tekening bawos pawuwus Ida Betara Dalem.

    Ditu Sang Prabhu matatimbang. Sesika.
    Nah yan kéto pakayunan Ida Betara, anaké buka gelah sing ja bani tulak tekén pakayunan Idané. Yan suba guminé nemu karahayuan, gelah dong ngaturang dogén. Ento mara abesik putran gelahé karsaang Ida Sasuhunan, kadi rasa makadadua, gelah pastika lakar ngaturang.

    Ida Sang Prabhu mateletak i Pucung. Mintonin.
    Ditu buin ngendelang dogén kenehné I Pucung déning suba tingas pesan sinah lakar kaisinan idepné nganggon Radén Galuh kurenan.

    Matur buin I Pucung, Inggih yan asapunika pikayunan Palungguh Cokor I Déwa, margi rahinané mangkin ratu, aturang putrin Cokor I Déwa, Ida i nanak Radén Galuh ring Ida Betara mangda gelis kasidan pinunas Cokor I Déwa, rahajeng jagat Koripané! Titiang ja ngiringang Ida, jaga aturang titiang ring Ida Betara Dalem.

    Mara kéto aturné I Pucung, ditu lantas Ida Sang Prabhu ngandikain parekanné apanga ngaturin okané lanang Ida Radén Mantri, kandikaang ngapurian, tangkil ring ajeng Ida Anake Agung.

    Ida Radén Mantri raris ngapurian tangkil ring ajinné.

    Ngandika Ida Sang Prabhu, Cening Bagus Radén Mantri I Déwa, nah né jani Bapa ngorahin Cening, buat arin Ceningé Radén Galuh karsaanga tekén Ida Betara Dalem. Bapa lakar ngaturang i anak Galuh tekén Ida Betara, déning Bapa tuara bani tekéning anak tuara ngenah, buina apanga guminé karahayuan. Wiréh mula kéto swadarmaning dadi agung, tusing dadi mucingin apa buin pangandikan Ida Betara ané tusing kanten. Yan Bapa tusing ngaturang adin I Déwané, pedas rusak jagaté. Men, cening kénkén kayuné?

    Matur Ida Radén Mantri, Inggih yan sampun asapunika pakayunan Guru Aji, titiang tan panjang atur malih. Lédang té pakayunan Guru Aji kémanten.

    Déning kéto aturné Radén Mantri, lantas I Patih kandikaang nuunang peti lakar genah I Radén Galuh. Sasubanné Ida Radén Galuh magenah di petiné, lantas petiné kancinga tur seregné tegulanga di duur petiné

    Ngandika Ida Sang Prabhu, Ih Cai Pucung, nah né suba pragat i nanak Galuh mawadah peti, kema suba tegen petiné aba ka pura Dalem aturang i nanak Galuh ring Ida Betara. Né seregé di duur petiné mategul. Da pesan Cai nyemak seregé ené, depin dogén dini, satondén Cainé nganteg di pura. Buina ingetang pabesen gelahé, yén Cai makita manjus di jalan, pejang petiné di duur pundukanné tur seregné depang masih ditu mategul!

    Sasubanné I Pucung polih pangandikan Ida Sang Prabhu tur ia ngresep tekén pawecananidané ditu ia matur, Inggih, titiang sairing, kéto aturné lantas ia majalan negen petiné misi Ida Radén Galuh.

    Mimih, magrétgotan ia negen petiné ento, nanging baan kendelné lakar maan kurenan okan Ida Sang Prabhu, dadi tusing aséna baat.

    Kacrita di jalan, I Pucung nepukin tukad ané yéhné ening, dadi prajani pesu kenyelné I Pucung. Kadaut baan ening yéh tukadé tur bedakné tan kadi-kadi, ditu ia marérén nglaut manjus ka tukadé. Petiné pejanga baan I Pucung di duur pundukané katut seregné kadi pangandikan Ida Sang Prabhu.

    Di makiréné ia tuun lakar kayeh, matur I Pucung tekén Radén Galuh, Ratu Radén Galuh, Cokor I Déwa driki dumun, kénakang kayuné driki. Titiang ngaonin Cokor I Déwa ajebos, titiang jaga tuunan manjus, déning ongkeb pisan tan dugi antuk titiang naanang kebusé, asapunika taler bedak tiangé tan kadi-kadi. Déning Ida Radén Galuh mawadah peti dadi tusing pirenga atur I Pucungé.

    Suud I Pucung matur kéto, tuunan lantas ia ka tukadé mandus. I Pucung klangen tekén tis yéh tukadé kanti tusing inget tekén Radén Galuh, ia makelo manjus sambilanga mememan.

    Ditu rauh lantas Ida Radén Mantri sameton Ida Radén Galuh nandan macan pacang anggén ida ngentosin sametoné. Sasubanné Ida Radén Mantri rauh sik tongos petiné ento, ngelisang raris Ida Radén Mantri nyereg petiné tur kamedalang ariné. Sasubanné Ida Radén Galuh medal, jani macané celepang ida tur kakancing, seregné buin genahang ida duur petiné. Suud kéto, gelis-gelis Ida Radén Mantri malaib silib, sareng Ida Radén Galuh budal ka Koripan.
    Buat isin petiné kasilurin, tusing tawanga tekén I Pucung.

    Sasubanné I Pucung suud mandus, lantas ia menekan. Teked ba duuran dingeha munyi krasak-krosok baan I Pucung di tengah petiné. Ngomong lantas I Pucung, Inggih Ratu Radén Galuh, menggah manawi Cokor I Déwa dados krasak-krosok wau kaonin titiang manjus. Makenyem I Pucung merasa kendel.
    Margi mangkin Cokor I Déwa budal kumah titiangé, drika mangkin Cokor I Déwa malinggih sareng titiang. Cokor I Déwa pacang anggén titiang kurenan. Samalihipun, titiang sampun nyiagayang Cokor I Déwa woh-wohan luir ipun: buluan, salak, croring, miwah manggis. Punika pacang rayunan Palungguh Cokor I Déwa sampun wénten jumah titiang katragianang antuk panyeroan Palungguh Cokor I Déwa, titiang ngelah mémé. Sampunang té kénten menggah Cokor I Déwa, mangkin iringa ja Cokor I Déwa budal.

    Gelisin satua, majalan lantas ia I Pucung ngamulihang negen petiné. Sasubanné neked jumahné, kauk-kauk lantas I Pucung ngaukin méménné, Mémé! MéméQ Ampakin tiang jlanan, tiang ngiring Ida Radén Galuh mulih. Tiang anak suba icéna nunas Ida Radén Galuh tekén Ida Sang Prabhu. Makedas-kedas men Mémé di jumahan metén icangé, krana tiang lakar nglinggihang Ida ditu, uli semengan Ida tondén ngrayunang.

    Méménné tusing ja ia nawang keneh panakné, slegagan ia mara ningeh pamunyin panakné buka kéto. Dadi ampakina dogén I Pucung jelanan tur I Pucung ngénggalang macelep kumah metén saha éncol ngancing jelanan uli jumahan. Petiné, pejanga baan I Pucung di pasaréané.


    Critayang jani suba tengah lemeng. Mémé bapanné I Pucung suba pada leplep sirep.
    Ditu lantas I Pucung buin ngomong ngrumrum isin petiné, Inggih Ratu Radén Galuh, matangi Cokor I Déwa, niki sampun wengi, mriki mangkin Palungguh Cokor I Déwa merem sareng titiang! Suud ia ngomong kéto, lantas petiné ento serega tur ungkabanga. Mara petiné ento ungkabanga, méméh déwa ratu tangkejutné I Pucung, wiréh petiné misi macan. Tondén maan mapéngkas, sagét macané ento makecos nyagrep saha nyarap I Pucung. Ditu I Pucung lantas mati sarap macan.

    Buin mani semenganné, dunduna lantas I Pucung tekén méménné uli diwangan. Mapan suba tengai ia tondén masih bangun uli pasaréan.

    Kanti ping telu méménné makaukan, masih tuara ada pasaut I Pucung uli tengah metén.
    Wiréh buka kéto, méménné lantas ninjak jelananné. Mara mampakan don jelananné, mangruéng macané jumahan. Ditu makesiab méménné I Pucung saha prajani lantas buin ngubetang jelanan meténé. Macané kakancing ditu lantas ia gelur-gelur ngidih tulung tekén pisagané.

    Liu pada babanjarane nyagjagin, saha sregep pada ngaba gegawan wiadin sanjata. Memen I Pucung nuturang indik macan ane ada di tengah metene.

    Macané laut kaiterin tekén kramané. Ada ané numbak, ada ané nimpug aji batu, kéto masi ada ané nulup. Gruéng-gruéng macané kena tumbak, lantig saang kandikan saha glebugin batu bulitan ané gedé-gedé. Wiréh kakembulin, mati lantas macané totonan.

    Sasubanné i macan mati, mulihan lantas méménné I Pucung ka tengah meténné, dapetanga panakné suba mati tur nu tulang-tulangné dogén.

    PUPUT

    Dongeng Bahasa Bali yang lain:

    Idupe stata mondong sengsara, mangkin idup benjang minab mati. Riantuk asapunika, ri kalane maparipolah ring kahuripan, patut nganutin swadarma soang-soang. Mangda cakra jagat agung lan alit prasida mapincer.

    Yening jagi nyujur kerahayon, Tri Kaya Parisudhane anggen sepat siku-siku.

    Demikian contoh Dongeng Basa Bali, atau satua Bali yang dapat dipergunakan untuk menambah perbendaharaan kata bahasa Bali. Mari kita tingkatkan bersama literasi berbahasa bali untuk keajegan dan kelestarian adat dan Budaya bali yang sudah terkenal ke manca negara.

    Posted by Teguh De

    Tidak ada komentar:

    Posting Komentar

    Masukkan komentar dan atau pertanyaan .......