Tampilkan postingan dengan label About-Bali. Tampilkan semua postingan
Tampilkan postingan dengan label About-Bali. Tampilkan semua postingan

SATUA BALI : I BELOG PENGANGON BEBEK

Daging carita

Ada katuturan satua pangangon bebek madan Pan Meri. Sangkal ia madan Pan Meri, kerana dugase i malu ia liu gati ngelah memeri utawi panak bebek.

Sakewala lacur tusing dadi kelidin, panyatakan merine mati kena gering. Enu kone masisa buin aukud sada merine ento ane paling bengil tur berag.

i belog pengangon bebek
I Belog Pengangon Bebek

Ento jani kapiara baan Pan Meri. Semengan nyanjaang Repot Pan Meri ngaenang amah-amahan merine bengil ento.

Di kenkene ka telabahe abana masileman apang nyak kedasan goban merine buin abedik.

Merine bengil ento masih jemet pesan teken Pan Meri. Yening Pan Meri nuju ngarit jeg nutug di durine sambila munyi kwek….kwek…. kwek….! Bagia atine Pan Meri ngelah ubuhan jemet buka keto. Diastun tuah aukud turin bengil sakewala mawiguna pesan marep Pan Meri.

Kacerita galahe suba sanja. Pan Meri lakar ngemaang amah merine Pan Meri lantas ngaukin ri…ri….ri…ri…! Nanging merine tuara ada. Sengap paling Pan Meri mengalihin kema mai masih tuara tepukina. Pan Meri lantas nuluh telabah ngalihin sambila mangaukin, naler masih tuara ada. Kanti suba sandikala Pan Meri ngalihin tusing masih tepukina merine.

“Uduh….Dewa ratu. Dija ya merin titiange. Dadi bisa tusing ada, kija lakuna mlali. Len suba sandikala buin kejep dogen suba peteng sinah lakar tusing tepuk apa!” Uyang paling Pan Meri sada sedih merine tuara tepuka.

Saget nangked kone Pan Meri di tanggun telabahe beten punyan asem, ada batu gede. Ditu kocap tongose tenget tur pingit. Sedek bengong Pan Meri, jeg teka anak gede selem, siteng tur tangkahne mabulu. Paliatne nelik tur gigine rangap macaling.

Pan Meri kesiab takut nagih malaib sakewala batisne lemet awakne ngetor. Anake gede selem ento maakin Pan Meri.

“Suba sandikaon adi enu masih kema mai. Apa kalih dini, Pan Meri?” keto omongne I gede selem.

“Icang ngalih merin icange. Suba sanja konden mulih. Pedalem, icang ngelah meri tuah aukud!”

“Ooh…keto. Mula saja tuni sanjane ada meri mai ngelangi. Nah jani jemakanga ja, antiang dini!”

I gede selem maselieb ka durin batune. Pan Meri mara ningeh keto prajani ilang takutne. Kendel atine buin bakata merine. Suba keto teka I gede selem ngaba meri, bulune alus awakne kedas tur jangih pesan munyine. “ene merine, Pan Meri?”

“Tidong, meri icange anak bengil!”

Buin I gede selem mesuang meri. Jani merine mokoh tur kedas nyalang. Yen adep sinah bakal maal payu. “Ane ene merine?”

“Tidong, meri icange berag tur bengil!”

Kacarita suba liu pesan I gede selem mesuang memeri. Sakewala Pan Meri setata ngorahang tidong, kerana mula saja merine makejang ento tidong merine Pan Meri. Suba keto I gede selem buin ngomong.

“Beh…adi makejang tidong. Lamun keto aba suba makejang merine ento!”

“Aduh…, icang tusing bani, ento tusing icang ngelah. Meri icange tuah aukud, berag tur bengil!” masaut Pan Meri, sambilanga ngesges.

“Ne mara jadma patut. Tumben jani kai nepuk jadma buka Pan Meri. Eda takut…, merine bengil ento mula kai ane ngaba. Nah.., duaning Pan Meri maparisolah sane patut tur tusing loba, kai jani ngemaang meri buin aukud. Melahang ngubuh apang bisa nekaang hasil. Ne jani aba merine mulih!”

Tan sipi kendelne Pan Meri nepukin merine mulih. Mare keto saget I gede selem ilang tur di samping batune gede ada meri buin aukud. Pan Meri ngaturang suksma tur nglantas mulih ngaba meri dadua.

Kacerita meri Pan Meri suba mataluh makelo-kelo mapianak. Liu pesan jani Pan Meri ngelah meri. Ia jani dadi sugih ulian madagang memeri. Keto yening dadi jadma maparisolah utawi malaksana patut, tusing loba cara Pan Meri, sinah kapaica wara nugrah sane nekaang bagia.

Tatuek

Tatuek napi sane kapolihang saking ngwacen satuane baduur?
Soang-soang anak jujur yadiastu ia belok, yening laksanane patut, pastika mapikolih ring kahuripan. Minabta ngatos riwekasan.

Inggih, asapunika satua I Belog pengangon Bebek, dumogi wenten pikenohnya.
Satua bali sane tiosan majudul I Cicing Gudig. Satua niki becik pisan. Nyihnayang anake nguber ane madan liang, Nanging pamuputne, mawali dados cicing gudig.

Posted by Teguh De

SATUA BALI : I CICING GUDIG

    Ada katuturang satua I Cicing Gudig. I Cicing Gudig, buka adanne awakne berag arig, berag tegreg tur ukudane keskes gudig. Bulune telah aas, tur daki cuil. Asing jalana mlispis - ngalih tetadahan-, ada dogen anak ngesekang wiadin nglantig. Sesai ia maselselan, nyelselang buat kanistan -kalacuranne- idup dadi cicing. Mapan, makejang anake tuara ada ne ngiyengin-ngasihin-.

    satua bali cicing gudig
    Satua I Cicing Gudig

    Peken, rikalaning pekenan akeh anake mablanja. Anake medagang masi liu. Makudang-kudang dagang marerod saling sampingin. Sarwa dagang pada rauh. Nah, Rikalaning dina pekenan I Cicing Gudig mlispis di pekene. Ditu ia ngojog dagang nasi. Ada anak madaar di dagang nasine. Ento kone nengnenga menek tuun. Ngantosang entungi amah-amahan utawi atebih tulang.

    Jug uli dija kaden, saget mekleteg di kenehne i Cicing Guding. Kene kenehne "Yan i dewek dadi manusa buka anake ento, kenken ya legan kenehe ngamah, mebe soroh ane melah-melah, jaen-jaen. Suargane katon. Ah kene baan, nyanan petenge lakar tangkil ke Pura Dalem, mabakti tur mapinunas majeng ring Ida Batari Durga, apang kadagingin i dewek dadi manusa."

    Kacrita suba peteng. Tengah lemeng peteng detdet. Damar suba kadampeh. Anake suba pada pules, nyelingkut kalilit saput. Gumine sepi litig, nanging krana jengah bakal ngisinin kenehne I Cicing Gudig, tangkil ka pura Dalem. Ia mabakti ngacep-acep Ida Batari Durga. Ngasih-ngasih mapinunas masemu jengis. Medal lantas Ida Betari Durga tur ngandika teken I Cicing Gudig, "Ih iba Cicing Gudig, dadi iba ngacep nira. Iba ngulgul payogan gelah. Apa ane ada katunasang?". Masaut I Cicing Gudig, "Inggih paduka Betari, yan paduka Betari ledang, titiang mapinunas mangda dados manusa."

    Tan lantang kasatuayang indik penangkilan i Cicing Gudig. Kalugra sekadi pinunasne I Cicing Gudig. I Cicing gudig lantas ia dadi jlema. Lega pesan kenehne, mapan pinunasanne kadagingin. Nanging.......

    Dening I Cicing Gudig tusing bisa ngalih gae, pragat nyodog dogen. Tusing ngelah papineh bakal ngalih pangupa jiwa. Lemah peteng tuah di penggake dogen. Lenenge ngangsan alus mapan I Cicing Gudig maplisahan, nyodogin. Mapan cara keto bikasne I Cicing Gudik, makrana ia tusing pati ngamah. Mara-maraan ngamah ulihan maan mamaling. Di agetne ngamah ulian ngalih sisan-sisan nasi ane kaentungang di tongos leluhune. Pepes kone ia katara mamaling. Krana lekig, tusing ada anak asih ken I Cicing Gudig.

    Masa ken dewekne lara, lantas buin kone ia mabakti di Pura Dalem. Medal lantas Ida Betari Durga tur ngandika teken I Cicing Gudig, "Ih iba cai I Cicing Gudig, ngenken dadi iba buin mai?" Matur I Cicing Gudig, "Inggih paduka Betari, titiang tan demen dados manusa panjak. Yan paduka Betari ledang, titiang mapinunas mangda dados "Patih". Ida Betari Durga lugra.

    Nuju pesan dugase ento Ida Sang Prabu ngrereh pepatih buin adiri. I Cicing Gudig, jug nyuksukang dewek apang kakandikaang. Liu munyinne I Cicing Gudig, raris kandikaang dadi Patih. Misi buka kenehne I Cicing Gudig. ia ngiring.

    Konden asasih mejalan ia ngiring dadi patih, ada sek dikenehne. Kene ia ngurimik, "Beh keweh pesan i dewek dadi Pepatih, tusing maan ngenken-ngenken, begbeg pesan kandikayang tangkil ka puri. Yan i dewek dadi Anak Agung, kenken ya legan nyete nunden-nunden dogen. sinah idupe elah." Nyanan petengne buin ia mabakti di Pura Dalem, mapinunasang apang dadi Anak Agung. Ida Betari Durga lugra, lantas patuh pesan kone goban I Cicing Gudige teken warnan Ida Sang Prabu.

    Kacrita sedek dina anu Sang Prabu lunga maboros ka alase, kairing panjak idane. Jug, macelig kone I Cicing Gudig ka puri. Dening patuh goban I Cicing Gudige teken Ida Sang Prabu, dadi ia kasengguh Ida Sang Prabu baan I Patih muah prayogiane ane len-lenan. Matur I Patih saha bakti, "Titiang mamitang lugra Ratu Sang Prabu, punapi awinan dados Cokor I Ratu paragan tulak saking paburon?" Ningeh atur I patih, masaut I Cicing Gudig, "Kene Patih, mawinan nira tulak, sakaning nira ngiringang sabdan ida Betara. Lemah ne jadi, tan kalugra nira malaksana mamati-mati. Kandikayang lantas nira tulak. Ento juru borose ada pinunas teken nira, tusing ngiring mantuk, krana kadunga suba makenaan. Nira nglugrahin, mawanan tan pairingan nira mulih." Keto pamunyinne I Cicing Gudig. Jug ngugu kone I Patih muah panjake ane len-lenan.

    Mapan suba dadi prabu, kacrita sai-sai I Cicing Gudig ngundukang anak mawikara. Reh I Cicig Gudig tuara nawang lud-tusing ja idep, makejang wikaran anake pelih baana ngundukang. Ane patut menang kasoranga, anak patut kalah menanganga. Mawanan kaupet kone I Cicing Gudig dadi Agung. Sabilang wai ngencanin anak mawikara dogen, ngranayang ibuk kenehne I Cicing Gudig. Lamakana pesu buin reragragan tidong-tidong. Ngurimik ia padidian, "Yan I Dewek dadi okan Anak Agung, kenken ya demene, kema mai malali iringang parekan, di kenkene magandong, buina tusing pesan ngitungan apa-apa, sajawaning ngamah teken malali dogen."

    Nyanan petengne, mabakti buin I Cicing Gudig di Pura Dalem, mapinunas apang dadi okan Anak Agung. Ida Betari Durga lugra. Patuh lantas gobanne I Cicing Gudig buka warnanida Raden Mantri.

    Buin mani semenganne, maorta ilang kone lantas Ida Raden Mantri. Ya sedeng ewana jerone ngibukang Raden Mantri, deleng-deleng kone lantas I Cicing Gudig ngapuriang. Reh Cicing Gudig kasengguh Raden Mantri, makesiar kone keneh wang jerone makejang.

    Konden a purnama liwat, Kacrita jani I Cicing Gudig kapurukang malajah masastra. Dening asing ajahina muah takonina I Cicing Gudig tuara karoan baana apa, saapan kone lantas gurune ngemplangin I Cicing Gudig. "Koang," keto kone aduhanne I Cicing Gudig. Dening keto, buin kone pasangetina ngemplangin I Cicing Gudig. "Koang," keto kone buin aduhanne. Buin kemplangina tur pasangetina, buin kone I Cicing Gudig makoangan. Brangti kone lantas gurunne, lantas ia nyemak penyalin anggona nigtig I Cicing Gudig, kanti enceh-enceh, mara kone suudanga.

    Kacrita nyanan petengne ka Pura Dalem lantas I Cicing Gudig mabakti, mapinunas apang buin dadi Cicing Gudig buka jati mula. I Cicing Gudig lantas buin dadi cicing gudig.

    Puput
    Napi sane prasida kaanggit saking satuane baduur?
    Sapa sira wong sane nenten anut tekening swadarma nganutin warnanne, pastika nenten nemu sane mawasta bagia. Tusing ada langit endep. Tur sekadi bukit johin.

    Posted by Teguh De

    SATUA BALI : PAN BALANG TAMAK

      Ada kone anak madan Pan Balang Tamak, maumah di désa anu. Ia sugih pesan tur ririh makruna. Ken ken ento, ia tuara nyak kalah tekén timpalné di désa totonan. Baan té saking kruna daya upayané anggona ngamusuhin désané. Yén upamaang dayan Pan Balang Tamaké, patuh buka bun slingkad lutungé, baan saking beneh. Ento kranané Pan Balang Tamak sengitanga baan désané. Yén tuah dadi baan désané, apanga ia makisid wiadin mati apanga sing ada enu nongos di désané totonan. Baan té tra ada mintulin pagaén désané, bakal ngaénang dosan Pan Balang Tamaké ento.

      Pan Balang Tamak
      Ilustrasi Pan Balang Tamak

      Di sedek dina anu sangkep désané bakal nayanang Pan Balang Tamak, mangdéné ia kena danda. Lantas panyarikan désané nundén ngarahin Pan Balang Tamak, kéné arah-arahné, ”Ih Pan Balang Tamak, mani semengan mara tuun siap, désané luas ka gunung ngalih kayu, bakal anggon menahin balé agung. Nyén ja kasépan, bakal danda.” Kéto arah-arahé tekén Pan Balang Tamak.

      Kacarita maniné semanganne, mara tuun siyap, luas désané makejang. Makasami magagawan soroh mangan. Nanging, Pan Balang Tamak enu jumah padidian, sawireh ia nu ngantiang siapné tuun uli bengbengané. Makelo ia ngantiang, sambilanga negak di bale dlod sambilanga nyangih caluk. tondén masih siapné tuun. Sawetara kali tepet, siapné mara tuun uli bengbengané. Laut ditu ia mara majalan. Nututin désané luas ngalih kayu ka gunung. Tondén makelo ia majalan, tepukina krama désané suba pada mulih negen kayu. Dadi Pan Balang Tamak milu malipetan.

      Kacrita suba neked jumah, lantas désané sangkep, maumang Pan Balang Tamak lakar kena danda, krana ia tuara nuutang arah-arahé. Ditu laut désané nundén ngarahin Pan Balang Tamak.

      Kacrita Pan Balang Tamak suba teka, lantas klihan désané makruna, ”Ih Pan Balang Tamak, jani cai kena danda.
      Masaut panyarikan désané, ”Ento baan cai tuara ngidepang arah-arahé ngalih kayu ka gunung.”
      ”Mangkin, mangkin dumun jero panyarikan, sampunang jeroné ngandikayang titiang tuara ngidepang arah-arahé. Déning kénten arah-arahé ané teka tekén titiang: désané mani semengan mara tuun siap bakal luas ka gunung. Déning tiang ngelah ayam asiki buin sedek makaem, dadi makelo antiang tiang tuunné uli di bengbengané. Wénten manawi sampun kali tepet, mara ipun tuun. Irika raris titiang majalan, nuutang sakadi arah-arahé ané teka tekén tiang. Ne mangkin dados tiangé kena danda?” Kéto munyin Pan Balang Tamaké.
      Pablengek parumane, tusing ada ane sida nyautin munyine Pan Balak Tamak. Dadi désané sing ngelah kanda anggen nandain Pan Balang Tamak.

      A wuku suba liwat, Kacrita buin mani, Pan Balang Tamak kaarahin ngaba sengauk, bekel menain balé agung. Pan Balang Tamak ngaba sanggah uug ka pura désa sambilanga makruna kéné, ”Ené sanggah uug, apanga benahanga baan désané.” Dadi engon désané ngatonang abet Pan Balang Tamaké kéto. Baan kéto masih tan sah keneh désané bakal ngaénang salah Pan Balang Tamaké.

      Ne mangkin Pan Balang Tamak kaarahin maboros ka gunung. Kéné arah-arahé, ”Mani désané maboros, apanga ngaba cicing galak. Nyén ja tuara ngelah cicing galak, lakar kena danda.” Kéto arah-arahé ané katiben ken Pan Balang Tamak. Krama désané suba pada yatna. Ané tuara ngelah cicing galak, pada nyilih. Nanging, Pan Balang Tamak ngelah kuluk bengil aukud buin tuara pati bisa malaib.

      Kocap buin maninné luas désané maboros, tur pada ngaba cicing galak-galak. Margane ngliwat pangkung ngrémbéngan dalem-dalem. Pan Balang Tamak majalan paling durina pesan sambilanga nyangkol cicingné. Mara ia neked sig ngrémbéngé, sing dadi baana ngliwat. Ditu lantas ia ngaé daya apang désané teka nyagjagin ibanné. Ia jerit-jerit, ”Bangkung tra gigina, bangkung tra gigina.” Mara dingeha baan désané, kadéna timpalné nepukin bangkung, lantas pada nyagjagin. Mara neked ditu enota Pan Balang Tamak jerit-jerit, lantas takonina: ”Apa kaendehang Pan Balang Tamak?” Masaut Pan Balang Tamak, kéné pasautné, ”Pangkung tra ada titina.” Béh, sengap désané, belog-beloga baan Pan Balang Tamak. Payu baangina titi, gantin Pan Balang Tamaké tuara kena danda.
      Kacrita suba neked di alasé, lantas désané pada ngandupang cicingné ka tengah beté, ada né ngepung kidang, ada ngepung céléng, ada ngepung manjangan, ada ngongkong bojog sig punyan kayuné. Yén Pan Balang Tamak kelad-kelid sambilanga nyangkol cicingné mara neked punyan kétkété. Lantas entunganga cicingné ka punyan kétkété. Ditu kaing-kaing cicingné ngengsut, tuara bisa tuun, tra bisa menék, laut Pan Balang Tamak masaut: ”Ih jero désa, tingalin cicing tiangé ngragas ka punyan kétkété. Nyén désané ngelah cicing galak buka cicing tiangé? Jani tiang nandain désané, baan désané sing ada ngelah cicing galak buka cicing tiangé.” Kéto munyin Pan Balang Tamaké, dadi désané sing ada bisa masaut, payu kenaina danda baan Pan Balang Tamak. Suba koné kéto lantas pada mulih maboros.

      Kacrita maninné buin Pan Balang Tamak kaarahi. Unduk désané mani sangkep di bale banjaré. Mara Pan Balang Tamak ningeh arah-arahé kéto, lantas ia ngaé jaja uli injin, bakal anggona melog-melog désané. Maninné makikén sangkep, lantas Pan Balang Tamak ngaba jaja uli injin, mapulung-pulung amun tain cicingé tekén yéh, laut pejang-pejangina sig sendin balé banjaré muah kecirina yéh. Nyén ngadén tra tain cicing? Keto kenehne Pan Balak Tamak.

      Kacrita suba pada rauh désané, lantas Pan Balang Tamak mauar-uar, kéné munyiné, ”Ih jero makejang, nyén ja bani naar tain cicingé totonan, tiang ngupahin pipis siu.” Masaut panyarikanné, ”Bes sigug abeté mapeta, ento nyén nyak ngamah tain cicing? Indayang cai ngamah. Lamun bani, icang ngupahin pipis siu.” Mara kéto lantas pelen-pelena baan Pan Balang Tamak, dadi cengang désané ngiwasin Pan Balang Tamak bani ngamah tain cicing. Puputné payu désané dendaina siu baan Pan Balang Tamak.

      Déning kéto mawuwuh-wuwuh brangtin désané muah tan sah bakal ngaénang daya upaya, marep ipun Pan Balang Tamak mati wiadin kena danda.

      Maninné buin Pan Balang Tamak kaarahin, nyén sing ada dadi ngenjek karang anak muah malih-alihan ka abian anaké, nyén ja lejeh bani, bakal kena danda gedé. Kéto uar-uaré. Jeg kéto baan Pan Balang Tamak tuara kéweh, krana ia saking patut. Ditu ia ngaé daya, gérété puleté ané di sisin pekené anggona abian pagehina lidi, apesina baan benang.

      Kacrita mara tebeng pekené, ada anak makita masakit basang, lantas nylibsib ka puleté, laut masuak Pan Balang Tamak, ”Ih jero désa, tiang nandain anak ngamaling ka abian tiangé.” Dadi cengang anaké né masakit basang éndahanga baan Pan Balang Tamak. Masaut anaké masakit basang, ”Apa salah tiangé, muah dadi nagih nandain jeroné?” Masaut Pan Balang Tamak, ”Jeroné macelep ka abian tiangé muah mamaling pamula-mulaan tiangé. Ento apa bongkos jeroné?” Mara ungkabanga, saja mrareket puleté sig kambenné. Puputné payu ia dendaina baan Pan Balang Tamak.

      Kacrita désané kéweh pesan ngencanin Pan Balang Tamak, daya kudang daya sing ada mintulin. Né jani kéneh désané bakal nunasang paporongan tekén anaké agung.

      Gelisang crita, suba koné kicén cetik ané paling mandina, apanga Pan Balang Tamak mati sapisanan. Kocap Pan Balang Tamak suba ningeh bakal kagaé-gaénang patinné, lantas ia makruna tekén kurenanné, ”Yén awaké suba mati, gantungin bok awaké tamulilingan. Suba kéto sedédégang sig piasané. Buina pagelah-gelahané pesuang, pejang sig balé sekenem, rurubin baan kamben putih sambilang pangelingin. Nah, bangkén awaké wadahin peti, pejang jumah metén.”

      Gelisang crita, suba Pan Balang Tamak mati ngamah cetik paican anaké agung. Lantas Mén Balang Tamak nuutang buka pabesen Pan Balang Tamaké. Kacrita désané ngintip Pan Balang Tamak, mati kalawan tan matiné. Mara ia neked jumah Pan Balang Tamaké, Pan Balang Tamak masedédég sig piasanné sambilanga mamantra ngambahang bok. Ditu désané maselselan, pada ngorahang cetiké jelék. Lantas désané buin parek ka puri, ngaturang panguninga yén Pan Balang Tamak tuara mati. Mara kéto bendu anaké agung, déning cetiké kaaturang tra mandi. Lantas ida ngandika, ”Kénkén cetiké dadi tra ngamatiang, indayang awaké ngasanin. Mara ajengan ida abedik, lantas ida séda prajani.

      Kocap Mén Balang Tamak ningeh orta, yén anaké agung suba séda ngajengan cetik, lantas ia ngékanang bangkén kurenanné buka né suba.

      Kacrita suba sanja, ada dusta ajaka patpat mapaiguman, bakal mamaling ka umah Pan Balang Tamaké. Mara enota kurenan Pan Balang Tamaké mangelingin kurenanné sig balé sekenemé, lantas ia macelep ka umah metén, tepukina peti gedé buin baat pesan, laut sanglonga, senamina, tegena ajaka patpat. Suba koné neked ka tengah beté, makruna timpalné, ”Dini suba gagah!” Masaut timpalné, ”Maebo bangké dini, jalan indayang dituan.” Lantas kisidang masih maebo bangké. Buin makruna timpalné, ”Jalan suba aba ka pura désa, ditu nyén bani ngutang bangkaan.” Masaut timpalné, ”Jalan!” Lantas tegena petiné, abana ka pura. Mara neked ditu, lantas ungkabanga. Mara enota bangkén Pan Balang Tamaké nyengkang, lantas plaibina, kutanga petiné ditu.

      Kacrita maninné mara galang kangin, nuju jero mangku ngaturang canang ka pura, mara nengok sig kori agungé, tingalina ada peti gedé di natah piasé, lantas jero mangku masila tiding sambilanga nyumbah: ”Bataran titiangé mapaica, bataran titiangé mapaica.” Baan sing ada bani mungkah, ngantiang apanga pepek désané teka. Mara teka ukud nyumbah, teka ukud nyumbah.

      Suba koné pepek pada nyumbah, lantas petiné bungkaha, nget bangkén Pan Balang Tamaké nyengku, dadi tengkejut désané, buin pada misuhin bangkén Pan Balang Tamaké. Ento japin pisuhin, mlutang ya, kadung suba bakat sumbah. Puputné désané tuyuh méanin muah nanemang bangkén Pan Balang Tamaké. Kéto katuturannya.

      Asapunika kocap satua ne puniki. Wenten ke pinkenoh ipun? Napi sane sida kaangget?

      Posted by Teguh De

      SATUA BALI : SANG LANJANA

        SAng lanjana punika, nenten sios wantah satua bali sane becik pisan anggen pretiwimba. Satua bali puniki ngawewehin malih satua-satua bali sane sampun kaunggahang wiadin katulis ring blog titiang puniki. Dumogi majalaran blog punika, prasida anggen melajah mabasa bali, utamaning rikala ngajegang basa bali ring sajeroning parikrama ri jagat jimbar.

        Ri galah sampun lintang, titiang sampun nungguahang satua, minakadi siap selem, i belog, tur sane linana. Satua satua punika, boya titiang sane ngawi, niki wantah tetedunan. Duaning asapunika, gung rna sinampuran titiang mantuk ring para sujana, wiadin angga sane uratian ring sastra lan susastra bali sane wicaksana.

        Sang Lanjana

        Inggih, nenten panjang atur titiang, rarisang idepang tatuwek satuane ring sor. Dumogi polih angget tatuwek ipun.

        SAng surya wawu pisan napak muncuk jagate kangin, I kedis suba pada girang manguci, magending nyanggra jagate lemah. Keto masih manusane. Suba pada magarapan ring carike. Ada ane mara nenggala, nglampit, muah ada masih ane suba mamula. Rikala ditu liu kedise mapunduh-punduh ngalih amah. Sarwa balang, cuweng, panak katak, bungan padang, tur sekancan tetadahan ane ada anut sekadi patut. Sedeng itepa kedise cerik-cerik ngalih amah, saget ada kedis gede pesan teka uli delod pasih. Bulunne samah, kampidne lumbang, matanne gede, tur galak pesan, madan Sang Muun.

        Ditu ia bareng ngalih amah. Kedise ane cerik-cerik jejeh pesan ngatonang kedise ane gede tur galak ento. Tusing ada ane bani paek baan takutne.

        Kacerita jani ada kedis cerik ngindang, madan Sang Lanjana. Ia sliak-sliuk ngindang makeber duur carike. Jengah pesan ia nepukin ada kedis gede, bareng ngalih amah sig tongos kedise cerik-cerik. Solahne jele pesan teken kedise lenan, sabilang ada ane paek nagih cotota.

        Ditu Sang Lanjana metakon, “Ih, ne te jerone uli dije? Tumben tepukin tiang dini, bareng ngalih amah. Buina jerone kaliwat sombong pesan.” Mare ningeh ada kedis cerik ane mamunyi keto, pedih Sang Muun tur mesaut banggras, “Ah, iba kedis cerik, mapi-mapi tuara nawang. Kai suba ane madan Sang Muun. Ratun kedise uli delod pasih. Degag tingkah ibane mesuang munyi teken kai.”

        SAng Muun ngebatang kampidne ane lumbang tur ngredep warnane. Suba kone keto, masaut Sang Lanjana, “Tui iba dadi ratu, kai tuara magusti teken iba. Buina kai tonden taen merasa kalah. Jet ja iba gede, tuara ja gedenan apa tain ibane teken tain kaine. Yadin iba makampid lumbang, kai tusing takut. Yen prade lakar mapetuk mategeh-tegehan makeber.”

        Keto pesautne Sang Lanjana, ngepak. Ipun ngeberang kapid cerikne, masa siteng. Baan ningeh munyine Sang Lanjana keto, jengah pesan Sang Muun lantas ia ngomong, “Beh degag pesan iba mesuang peta. Iba soroh kedis kapecit, nagih ngalahang kai. Ukudan ibane tuah amun tain kaine. Nah apang kai nawang, tegarang iba meju jani. Amuncen geden tain ibane!”

        Ningeh munyinne Sang Muun keto, Sang Lanjana laut kirig-kirig tumuli makecos di duur tain kebone, sambilange ngomong, “Ih, iba Sang Muun. Ne dong iwasin tain kaine!” Sang Muun bengong ngiwasin tainne Sang Lanjana, tur merasa teken dewek kalahang kedis cenik.

        Sasubanne keto ngomong Sang Muun brangti, “Nah, saja kai kalah, dening gedenan tain ibane. Ane jani jalan mategeh-tegehan makeber!” Keto abetne Sang Muun, laut nimbal Sang Lanjana, “Jalan! Mai tutug kai!”

        Laut ngamaluin Sang Lanjana makeber. Sang Muun sahasa ngetut pakeberne Sang Lanjana. Di subane paek, encol Sang Lanjana mencegan di tendas Sang Muune, sambilange nyohcoh tendasne. Sang Muun tuara ajin teken solahne Sang Lanjana keto. Buina tuara merasa tendasne tinggahina baan Sang Lanjana, mapan Sang Lanjana madewek kedis cerik.

        Gelisang satua, suba tegeh pakeberne Sang Muun. Laut ia makaukan, “Sang Lanjana, Sang Lanjana!” “Uuuh,” keto pasautne Sang Lanjana. Dingeha sawat pesan ba duur teken Sang Muun. Dening karasa Sang Lanjana nu ba duuran, laut Sang Muun ngietang makeber negehang. Ditu buin ia makaukan, “Sang Lanjana, Sang Lanjana!” “Uuuh,” keto buin pasautne Sang Lanjana. Sambilanga nyohcoh tendasne Sang Muun. Dening dingeha munyin Sang Lanjana nu masi ba duuran, dadi buin Sang Muun makeber negehang. Dewekne suba marasa kenyel pesan, buin tendasne marasa suba ngaap tur sakit.

        Dening keto, ngomong jani Sang Muun, “Ih, Sang Lanjana, awake jani suba ngaku kalah. Tusing sida baan kai nutug cai, jalan suba jani tuun!” Sang Muun laut ngencolang masliuk nuunang. Sang Lanjana ngincegang nyohcoh tendasne Sang Muun. Kanti maklumpasan kulit kaun tendasne.

        Di subane teked beten, Sang Lanjana laut ngenggalang makecog masangkliban di bête. Sang Muun sakit nandang tatu di tendasne. Kasuen-suen Sang Muun mati baan naanang sakit. Keto upah anake demen ngrusuhin anak cerikan, tur banggi muah sombong teken anak len.

        Puput

        Posted by Teguh De

        SATUA BALI : MEN SUGIH LAN MEN TIWAS

          Niki satua bali selanturnya, sane sampun kaposting makudang conto satua bali ring blog titiang puniki. Satua puniki, taler boya ja titiang sane ngawi, titiang wantah nyuratang malih satua puniki sane sampun ka unggahang olih makudang-kudang blog wiadin Media tiosan.

          Yadiastun asapunika, kautamaning tatuek satue pinaka tatujon titiang nurun satuane puniki. Mapan, satua Men Sugih Lan Men Tiwas, sujati mabuat pisan tatuek ipun. Gargita manah titiang, yening ratu ida dane sane ngwacen satuane puniki prasida nggangget pikolih becik lan dados anggen sasuluh, rikalaning nyiksik bulu. Mapan, tuwuh ngaran tuhu sujati, mangda prasida katincapang malih, anggen gegawan utawi senjata nugtugang idup ri jagate jimbar.

          Nenten, panjang atur malih, aturang titiang satue Bali Men Sugih lan Men Lacur sekadi ring sor puniki

          Men Sugih lan Men Tiwas

          Di desa anu, ada jatma ajak dadua idup mabanjaran. Nanging, idup ipune matiosan pisan. Sane abesik sugihne tan kadi-kadi. Arta brana sekadi membah. Carik tanah tegal akeh. Papayasan tan kasor. Ring satuane puniki kaparabin Men Sugih.

          Buin besik, kewentenane mabinayan pisan. Kaling ke nyen papayasan sarwa bungah, umah manten ipun tuara ngelah. Umah tongos ipun masayuban rikala sabeh, ngetis ritat kala panes, tan doh sekadi kubu. Ampura, sekadi kubon sampine.

          Nanging, yadiastun sekadi punika, ipun tetap matimpal, masawitra. Yadiastun, parilaksana lan paripolah ipun makedadua mabinayan pesan

          Paripolah ipun sekadi lemah kalawan peteng. Men Sugih anak sugih pesan, nanging demit tur iri ati, jail teken anak lacur. Mabina ajak Men Tiwas. Buka adane tiwas pesan, nanging melah solahne, tusing taen jail teken timpal, ten ngelah keneh demit tur iri ati. Men sugih dados mekel (bos) di desane, mabinayan ken Men Tiwas geginane ngalih saang ke alase lakar adepa ka peken.

          Di Nuju dina anu, Men Tiwas ka umah Men Sugih ngidih api. TangaN ipun nganjali buka mecik manggis. Konden maan ipun ngidih api, ditu Men Sugih ngomong, "Ih nyai Tiwas. Alihin ja icang kutu, yen suba telah kutun icange, nyanan upahina baas".

          Men tiwas, tuara juari tempal. Laut Men Tiwas ngalihin kutu Men Sugihe. Suba tengai mara suud. Sekadi tel munyine Men Sugih, ditu Men Tiwas kopahin baas acrongcong. Kenel kenehne Men Tiwas maan upah baas. Tan pa lali ngucap suksma, ipun ngenggalang mulih laut baase jakana. Pakretap ia nyakan di jalikane. Bibihne bujuh ngupin semprong.

          Di umah Men sugihe aturang titiang, ia Men Sugih buin masiksikan, mapan genit sirahne konden ilang. Ri subane apakpakan base, ia maan kutu aukud. Ngenggalang ia ka umah Men Tiwase, laut ngomong, "Ih Nyai Tiwas, ene icang maan kutu aukud, jani mai uliang baas icange ituni".

          Makesiab Men tiwas, kabilbil Men Tiwas masaut, "Yeh, baase suba jakan tiang".

          Masaut Men Sugih, "Nah, ento suba aba mai anggon pasilih!".

          Sekadi menang aketi bangsit Men sugih. Mapan jani maan nasi suba lebeng tuara tuyuh. Nasine ane makire lebeng ento laut juanga konyang ka pancine abana mulih baan Men Sugih. Nyanane buin teka Men Sugih, "Ih Tiwas, tuni Nyai ngidih api teken saang icange". Tan pa lantang raos, ditu lantas api teken saange apesel gede juanga teken Men Sugih.

          Men Tiwas bengong mapangenan nepuk unduke buka keto.
          Lacur!.
          Paketeltel yeh paninggalane, negak dibucun balene tuara nyidaang ngomong apa.

          Ratu betara.....

          Tan katuturang unduke ane majalan, liwat.
          Sawatara ada duang wuku, Men Tiwas tundena nebuk padi baan Men Sugih lakar upahina baas duang crongcong. Sakeng polosne Men Tiwas, ipun nyak nebuk padine kanti pragat. Laut, upahina baas duang crongcong. Sekadi biasane, Men Tiwas encol mulih lantas nyakan.

          Men Sugih lantas nyeksek baas. Makesiab ipun, mapan ipun maan latah dadua.

          Encol ia ka umah Men Tiwas laut ngomong, "Ih Tiwas ene baase enu misi latah dadua, jani uliang baas icange, yen suba majakan ento suba aba mai". Keto raosne sada bangras.

          Men Tiwas tan pa daya, tan prasida nembahang sakitan Men Sugih. Ipun usap-usap pipine kucel belus ulian yeh mata. Ipun bengong, kabilbil, ngamigmig nyambat Ida Batara. Nyelselin dewekne belog.

          Tan kacrita galah suba majalan. Lemah peteng, semeng kaliwatin sanja rauh. Idupne Men Tiwas nenten sayan ngamecikang, malah sayan layu, sayan sengsara. Mapan, sehananing upakerti, upadaya sane sampun kautsahayang durung prasida nincapang kawentenan. Tuah urip sane kantun tekek ring angga sariran ipune.

          Nanging, egar ipune sing ada ane ngasorang. Ipun tetep tekek ring tutur budi pakerti. Tetep mautsaha sekancan tindak, lan paminehne nenten lempas ring pahala lan karma. Ipun tetap ngambel pitutur ayu sang sujana. Sang wikan.

          Ne mangkin tuturang titiang malih, indik pejalan ipun men tiwas ngalih saang ri tengah alase.

          Sedek dina anu Men Tiwas luas ka alase, krasak-krosok ngalih saang. Ipun granggang grenggeng padidian nyalimurang manah. Matembang kisi-kisi. Tembang pucung ngangget gita. Idup sekadi memanjakit kranjang padang.............

          Saget teka Sang Kidang laut ngomong, "Men Tiwas apa alih ditu?"

          Masaut Men Tiwas tan panolih, "Tiang ngalih saang teken paku".

          "Lakar anggon gena ngalih paku?"

          Masaut ipun Men Tiwas, "Lakar anggon tiang jukut".

          Pati grepe jerijinne Men tiwas, milihin don pakune ane luwung anggon jukut. Peliatne tan lempas ring entik pakune

          "Ih Tiwas lamun nyak Nyai nyeluk jit icange, ditu ada pabaang nira teken Nyai!"

          Nyeledet Men Tiwas. Raris matolihan. Katonanga ada kidang gading metanduk mas di arep ipune. Makleteg keneh ipune. Sira Jro sane meraga kidang. Ngamigmig ipun. Nyingakin kidang lemu lan sekadi mesunar. Durung inget ken paukudane, Men tiwas raris katakenin.

          Ken-ken Men Tiwas? Nyak apa sing. Yen sing, manira lakar matilar.

          Lantas Men Tiwas nyak nyeluk jit kidange, mara kedenga, limane bek misi mas teken selaka. Suud keto Sang Kidang ngilang. Men Tiwas ngusap-usap peningalan, tuara precaya teken paundukan ane nibenin. Mas-masane bitbita. Ipun kipak kipek masi tuara precaya. Mapan sekadi ngipi. Ipun negtegang bayu.

          "Gelah tuara ngipi".

          Men Tiwas kendel pesan lantas mulih. Teked jumah ia luas ke pande ngae gelang, bungkung teken kalung.

          Men Tiwas jani sugih nadak, pianakne makejang mapanganggo bungah, lantas ia pesu mablanja. Tepukina Men Tiwas teken Men Sugih. Delak-delik ia ngiwasin pianak Men Tiwase.

          Saking kenehne iri tur sasika, buin manine Men Sugih mlali ka umah Men Tiwase matakon, "Ih Tiwas, dija Nyai maan mas selaka liu?".

          Masaut Men Tiwas, "Kene embok, ibi tiang luas ka alase ngalih saang teken paku lakar jukut, saget ada kidang, nunden tiang nyeluk jitne. Lantas seluk tiang, mara kedeng tiang limane ditu maan emas teken selaka liu." Mare ningeh keto. Men Sugih ngencolang mulih tan papamit.

          Manine Men Sugih ngemalunin luas ke alase, Men Sugih nyaru-nyaru buka anak tiwas, krasak-krosok ngalih saang teken paku.

          Saget teka Sang Kidang, "Nyen ento krasak-krosok?".

          Masaut Men Sugih, "Tiang Men Tiwas, uli puan tiang tuara nyakan".

          Men Sugih kendel pesan kenehne.

          Lantas masaut Sang Kidang, "Ih Tiwas, mai seluk jit nirane!".

          Mara keto lantas seluka jit kidange, laut kijem jit kidange, Men Sugih paide abana ka dui-duine. Patikaplug, nguyak ketket lan canging. Men Sugih ngeling aduh-aduh katulung-tulung,"Nunas ica tulung tiang, tiang kapok!".

          Teked di pangkunge mara Men Sugih lebanga, awakne telah babak belur tur sing inget ken dewek. Tangkahne kebut-kebut. Angkihane enduk pesan. Disubane inget ia magaang mulih.

          Teked jumahne lantas ia gelem. Awakne ngebus dingin. Tatune tusing nyak tuh. Sayan benyeh. Kudang balian kaden subak mapitulung ngubadin awakne Men Sugih, tuara endus ubat. Wenten kirang langkung tigang sasih, Men Sugih ngemasin mati.

          PUPUT

          Inggih, wantah asapunika, titiang prasida nedun satuane puniki. Dumogi ratu ida dane prasida ngangget tatwek satuane baduur. Kirang langkung antuk titiang, titiang nunas agung rna sinampura.

          Posted by Teguh De

          Satua Bali : Nang Cubling

            Rikanjekan mangkin, titiang jaga nglanturing magiang seni lan budaya tur sastra wiadin tastra bali ring ajeng pamiarsa sinamian. Posting punika majudul Satua Bali : Nang Cubling. Satuane punika sampun ketah kauningin. Wiadin asapunika, kedeh manah titiang, jaga ngawerdiang kawentenan sastra basa bali, meled titiang malih ngaturang ring ajeng palungguh pamiarsa.

            Ngiring, tureksain ne mangkin. Satua Nang Cublinge puniki. Wening rereh ring eed jagat mangkin, pilaku ipun I Nang Cubling, nenten patut katulad, krana ipun memati-mati buron, nenteng anut ring awig-awig panegara, indik ngalestariang Satua. Minab, niki dados conto mangdane iraga sareng sami, wit mangkin nenten nutug paripolahne ipun i Nang Cubling.

            Raris wacen satuane ring sor

            Satua Bali Nang Cubling
            Satua Bali Nang Cubling

            Nang Cubling

            Kacrita di desa anu ada anak mapungkusan madan Nang Cubling. Umah ipune nampek sakeng wana sane akeh wenten bojog. Gaginane i Nang Cubling wantah maboros lan ngaruruh saang ring alase. Saange punika adepa ring peken, jinahne anggone meli baas lan basa-basa, daging paon.

            Sedek dina ia I Nang Cubling taka ling maboros ke tengah alase. Ipun maan morosin lutung aukud. Di tengah pejalane ngamulihang, I Nang Cubling nemu tukad. Tukade ento yeh ne kantun ning. Sekadi patut, duk dumun tukade nenten wenten luwu wiadin mis. Sami kantun asri lan resik.

            Bojog maan morosin katudag, raris kebasangin. Tan patangeh olih i Nang cubling, lantas ada bojog gede teka tur matakon,

            “Nang Cubling, basang apa ento kaumbah?”

            Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.” Sambilanga nyeledet bojoge.

            I Bojog tusing buin matakon, nglantas magedi. I nang Cubling, iteh maumbahan sambilanga suir-suir matembang. Buin kesepne buin ada bojog gede teka, masih ia matakon,

            “Nang Cubling basang apa ento kaumbah?”

            Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.”

            I Bojog lantas magedi. Liu bojoge teka matakon, nanging pasaut Nang Cublinge patuh dogen.

            Critayang jani ada bojog cenik matakon,

            “Nang Cubling, basang apa ento kaumbah?”

            Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.”

            I Bojog buin nyekenang, “I Lut ento celeng?”

            Nang Cubling nyautin, “Tusing I Lut ento, I Lut, I Lut, I Lut... tung.”

            I Bojog buin nakonang, “Apa, kerasang te!”

            Nang Cubling nyautin, “I Lut, I Lut, I Lut, I Lutung!”

            Wacen taler satua bali sane majudul I Belog

            Mara I Bojog ningeh munyin Nang Cublinge keketo, i lutung cenik ngencolang melaib. Ia ngalih timpal-timpalne. I Lutung cenik masadu teken timpal-timpalne makejang, untuk pesautne Nang Cubling tuniane. Tusing makelo liu bojoge teka, lakar ngrejek Nang Cubling.

            Makesiab i Nang Cubling ngiwasin pakrosok bojoge teko marerod ajake liu. Kacog-cog sada maencolan. Pakrowek saling sautin, ngranayang rame sisin alase. Nang Cubling laut malaib mulih, ngungsi kubonne. Nang Cubling morahan teken kurenanne undukne i bojog.

            Nang Cubling lan Men Cubling suba patuh itungan.

            Nang Cubling lantas katunden marurub kasa.

            Buin kejepne teka bojog ajaka liu pesan, pakrosok branti. Nah, ditu dapetanga Men Cubling ngeling.

            Bojoge lantas matakon, “Ih Men Cubling, nguda ngeling?”

            “Kurenan icange mati.” keto pesautne Men Cubling sabilanga ngeling sigsigang. Pangus.

            I Bojog masaut, “Ento apa ya di balene?”

            Men Cubling sing nyidaang mesaut. Lingne ngansan ngeras-ngerasang. Batisne keteb-keteb. Pangus pesan. Yeh matane paketeltel.

            I Bojog makejang kemo, tur ngungkab rurub Nang Cublinge, dapetanga Nang Cubling nylempang, tusing makrisik-krisikan. Bojoge saling tolih. Pada kipekin. Makejang bojoge ngaden Nang Cubling saja mati.

            Laut Men Cubling ngomong, “Ih Bojog ajak makejang, tulungin ja icang ngae bangbang ane gede tur dalem, anggon icang nanem bangkene Nang Cubling!”

            Tongos bangbange suba katujuhing. Magrudug bojoge magarapan, tan pa sasika atepung miber. Mapan Men Cubling pangus pesan lingne. Bangbange di samping paonne Men Cubling.

            Lantas bojoge makejang ngae bangbang gede tur dalem. Sedek bojoge ngeduk bangbange, lantas Nang Cubling bangun nyemak bedeg anggona nekepin bangbange. Men Cubling ngenggalang nyemak yeh anget, anggona nyiam bojoge. Dadi bojoge makejang mati, lantas bangbange kaurugin.

            Wantah asapunika satuane Nang Cubling. Napi sane prasida kaangget saking wedaran satuane baduur? Dumogi sareng sami prasida ngangget paplajahan ring satua puniki.

            Suksma.

            Posted by Teguh De

            SATUA BALI : KAMBING TAKUTIN MACAN

              Niki satua Bali sane ketus titiang, anggen nglimbakang malih satua-satua bali sane sampun kasurat ring kakawian sane sampun-sampun. Satua puniki, boya satua anyar, wantah satua sane sampun ketah kapirengang wiadin sampun akeh kauningin sajeroning alit-alit duk nguni. Napi ke alit-alit mangkin taler sampun uning?

              Kambing Takutin Macan

              Kakawianne mangkin majudul Kambing Takutin Macan. Sane unteng kawiane wantah nuturang unduke I Macan Takut teken I Kambing. Yening rereh ring marcapada, satuane niki sekadi nungkalik. Sepatutnyane Kambing takut teken Macan.

              Kacerita ada kambing madan Ni Mésaba ngajak Ni Wingsali. Ia luas ka alasé, ngalih amah-amahan ané nguda-nguda. Panakné Ni Wingsali masih bareng ka alasé. Tan kacerita di jalan, teked ajak dadua di alasé. ”bih, demené Ni Mésaba ajak Ni Wingsali, nepukin amah-amahan ané nguda-nguda.

              Sedeng itehe ngamah, Ni Wingsali makasiab nepukin buron tawah. Melaib Ni Wingsali di durin méméné, sambilanga matakon. ”Mémé….mémé….ade buron tawah, to to ya mémé…..! ”ikuhné lantang, gubané aéng”, nyeh tiyang mémé..!

              Taler Wenten: Satua Siap Selem, Satua Bali I Lubdaka, I Belog

              Mesaut lantas Ni Mésaba, ”ento madan I Macan”, nah kéné jani cening, entegang sebengé apang care anak sakti, anggon nayanin I Macan, ané malaksana corah”.

              I Macan masih ngon nepukin Ni Mésaba ngajak pianakné Ni Wingsali. I Macan ngomong, ”Ih, buron apa saja iba bani mai ka alasé? kai ané kuasa di alasé ené”!.

              Mesaut Ni Mésaba, ”Ih iba macan. Iba mirib tusing nawang, uli awak kainé bisa pesu api. Di tanduk kainé Ida Sang Hyang Siwa ané malinggih. Kai kaliwat sakti, tusing buungan iba amah kai. Sambilanga Ni Mésaba ngéngkotang tandukné tur mekecos.

              I Macan lantas malaib. tepukina tekén i Bojog. i Bojog matakon”, Beli, apa krana beli malaib?”.

              I Macan masaut, ”beli jejeh nepukin buron tawah. Awakné poléng tandukné lanying”.

              Raris, selanturnyane ..

              ”Ento sing je lénan tekén I Kambing. Tiang mamusuh tekén ia. Jalan jani malipetan bareng-bareng alih!”.

              Masaut I Macan, ”béh, yén beli kema tusing buungan beli mati. Cai gancang menék kayu, élah makecos”.

              I Bojog buin ngomong, ”yén beli sangsaya, jalan tegul bangkiangé. Kantétang ikuhé”. Munyin i Bojogé lantas guguna tekén I Macan.

              Ditu pada ngilitang ikuh, pada negul bangkiang.

              Kacrita jani suba neked di arepan Ni Mésaba. Ni Mésaba masebeng égar tur mamunyi ”Uh, cai Bojog teka. Dugas cainé kalah matoh-tohan, cai majanji nyerahang macan patpat. Ané jani cai mara ngaba aukud. Nah kanggoang embok masih. sedeng melaha embok ngidamang bé macan.

              Mara kéto munyiné Ni Mésaba, I Macan kaliwat jejeh. ”Béh, i déwék bayahange utang tékén i Bojog, ” kéto kenehné.

              Ditu lantas ia jeg malaib patipurug. i Bojog bragedega.

              Ulian keliwat jejehné I Macan, lantas maka dadua ulung di jurangé tepén batu. Pamuputné mati I Macan tekén I Bojog.

              Nah kéto tuah, amun apa ja wanéné wiadin kerengné, yéning belog sinah lakar nepukin sengkala buka I Macan.

              Posted by Teguh De

              SATUA BALI : I LUBDAKA

                Niki satua Bali, sane mamurda I Lubdaka. Satua punika ketah sampun anake uning, mapan, Satua I Lubdaka, sane kakawi Mpu Taanakung, sering kaanggen pretiwi wimba rikala nemu rahina Siwa Ratri.

                Titiang, nenten panjang atur, cutetang titiang ngaturang Satua Bali I Lubdaka puniki, sekadi Ring Sor.

                I Lubdaka

                Ri jagate, i manusa soang-soang madue geginan wiadin dedemenan. Geginane soang-soang i manusa punika tatujone wantah ngunuh amerta sane masambeh ri jagate, kaanggen mertenin padewekan ring selantang tuwuh urip di mercepada

                Satua Bali I Lubdaka

                Duk dumun, wenten jadma sane maadan Lubdaka. Ia ngelah geginan maboros. Morosin sekancan buron. Gaginane ento anggona mretenin paukudane tur panak somahne.

                Nuju panglong ping pat belas nuju Tilem Kapitu, I Lubdaka nyalanang swadarma wiadin gagine dadi juru boros. Suryane mara melejit di sisi kangin, ia suba tragia luas mabaros ka alase. Prabot lan piranti anggen maboros makejang brondonge abane. Tumbak, madik, panah, tali, mutik, lan siosan. Makejang sampun kasiagayang.

                Jagate sampun ngranjing tengai tepet. Minab pajalan I Lubdaka luas maboros dinane ento ri panglong ping pat belas nuju tilem kapitu, sekadi pocol, Mapan, nenten manggihin buron, nyang asiki. Sampunang ja buron ageng, kadi rasa lelasan ja nenten wenten pesu, nenten wenten kapanggih. Alase sekadi nyepi. Tuah, suarane i ores, i tamureret sane ngider alas.

                I Lubdaka malih nyluksuk ke tengahing wana jimbar. Taru ageng, ketket, sakancan bun kabetas. Ipun nganggar arit anggen mukak margin.

                Sang surya suba tajek. Konden masih I Lubdaka maan borosan. Kipak-kipek ia masang kuping. Sing saget ada dingeh munyin yeh. Tukad wiadin danu, sira ugi ada buron ngalih yeh. Dita lakar panah, keto paitungane I Lubdaka. raris ngungsi alas sane sripit. Irika kacingak wenten telaga, toyanne ening pisan, tur magading tunjung manca warna. Irika I Lubdaka maka sanja, taler nenten wenten buron sane rawuh. Ring sampune engseb suryane, raris I Lubdaka ngrenggeng : "Yeh... enen suba sanja, yen jani I dewek mulih, kapetengan di jalan, sinah aluh I macan ngebog I dewek. Ah... paling melah dini dogen I dewek nginep ".

                Sapupute I Lubdaka ngrenggeng, raris ngrereh genah nginep. I Lubdaka mongkod taru bila ageng, sane mentik ring sisin telagane. Ring carang taru bila punika ipun nongos.

                Sampun nyaluk wengi I Lubdhaka kiap. Tan pa raranan metu takut di keneh ipun. Yan iraga nyriet janten ulung nengkayak i dewek. Keto ipun tangeh.

                Raris ipun ngeka naya apang tusing kiap, mangda nyidayang ngendusin apeteng.

                Ditu, daun bilane kapikpik, kaulungang. Daun bilane punika akeh sane ulung ring telagane. Sambilanga makeneh-keneh, ipun mikpik don bilane.

                Kala punika jeg marawat-rawat, I buron sane katumbak olih ipun. I kidang maplisahan ngelur naanang sakit. Taler sawat-sawat dingeh ipun, pacruet eling panak bojoge, mangelingin memene sane katumbak.

                Ngancan suwe, ngancan akeh parisolah ipune marawat. Ipun milpilang pikeneh. Makleteg di keneh ipune saha ngurimik, "kala maboros ring alase, wantah ngardi sangsaran I buron. Memati-mati sekancan buron sane tepuk. Tusing ngitungan cenik tur gede, nu madan panakne utawi suba dadi ina, pragat jug kaboros.

                I Lubdaka raris ngrenggeng : "Liu pesan I dewek ngae jelek di gumine, uli jani I dewek suwud nyemak geginan maboros". Asapunika semayan ipun wengine punika.

                Akeh sampun don bilane kapikpik, madugdug di tengah telagane mirip sekadi lingga. Lingga punika, pinaka linggih Ida Sang Hyang Siwa. Tur tan karasa, jagate sampun semengan. I Lubdaka ngarepe tuun. Kiapne ten ka gugu, yadiastun seteta ngrauhin. Ipun nyujur ka pondokne tanpa makta punapa-punapi.

                Munyin siap, munyin kedise rami pakruyuk. Kedise pada nguci nyanggra sang surya masunar. Cepok pindo dingeh munyin buron. I Bojog, i kidang, i menjangan. Makejang suba pada bangun.

                Rawuh ring pondok kurnannyane nyanggra, "Bli..., Napi mawinan Bli wawu rawuh. Napi ke Bli nemu baya ring alase?".

                I Lubdaka nyaurin petakon kurnane, "Adi, Bli tusing mulih ibi, sawireh beli kanti ka sanja, abesik tusing maan buron. Jengah keneh beline, lantas ngungsi alas sripit, ditu masih tusing ada buron. Ditu I Lubdaka nyatuang indik pejalan ipune maboros, rauh ke mongkod punyak kayu gede

                Ngawit punika I Lubdaka wusan maboros, tur geginan ipun sane mangkin, wantah matetanduran ring tegale. Pikolih matetanduran, anggen ipun ngupapira pianak somah.

                Kacrita ring sampun I Lubdhaka lingsir, tur tiben sungkan raat pisan raris seda. Raris pianaknyane ngupakara layon I Lubdaka, Ngaben lantur Nyekah manut dresta. Sampun puput pulah palih ngupakara, atman I Lubdaka raris malesat ka niskala,

                Rauh ring teleng marga sanga. Ring teleng marga sanga, atman I Lubdaka bengong, santukan ten uning ring genah jagi katuju. Daweg punika raris rawuh cikrabala akeh pisan, sahasa ngoros atman I Lubdaka, raris katur ring Ida Sang Hyang Suratma, ida pinaka dewa nyurat solah atmane.

                Ida Sang Hyang Suratma raris mataken: "Eh... cai atma... nyen adan caine? Apa gaen caine di mercepada? Lautang jani cai matur teken manira".

                Atman I Lubdaka raris matur sada ngejer: "Inggih... Ratu... titiang mawasta I Lubdaka. Karyan titiang ring jagate wantah maboros".

                Wawu asapunika atur I Lubdaka, raris Ida Sang Hyang Suratma mawecana: "Eh... Lubdhaka... yen keto solah cai, ento madan Himsa Karma. Jele pesan solah cai. Ane jani sandang dosan caine, malebok dikawahe satus tiban".

                Puput Ida Sang Hyang Suratma mangucap, raris cikrabala sami ngoros atman I Lubdaka kabakta ka kawah Candra Goh Muka. Rawuh ring teleng margi, tan pasangkan rawuh Surapsara akeh pisan melanin atman I Lubdaka.

                Para cikrabala raris mataken, "Eh... Surapsara, ngudiang I dewa melanin atman I Lubdaka ane setata masolah corah di gumine?".

                Surapsara sami mangucap, "Eh... cikrabala, apang i dewa tatas, tiang kandikayang olih Ida Hyang Siwa, mendak atman I Lubdhaka".

                Yadiastun Ida Sang Hyang Siwa, sane ngarsayang atman I Lubdaka, cikrabala sami nenten kayun nyerah, santukan para cikrabala, pageh ngamel swadharma, mayang-mayang atma sane corah. Punika mawinan atman I Lubdaka, kukuh kagamel. Raris metu yuda rames. Kasuwen-suwen kasor cikrabala sami. Atman I Lubdaka kagayot olih Surapsara, kagenahang ring joli emas.

                Nenten suwe pamargin Surapsara sami, sampun rawuh ring Siwa Loka, raris atman I Lubdaka, katur ring Ida Sang Hyang Siwa. Ida Sang Hyang Yama mireng indik asapunika, raris gelis tangkil ring Ida Sang Hyang Siwa. Sampun rawuh ring ajeng Ida Sang Hyang Siwa, raris Ida Sang Hyang Yama matur, "Inggih... Ratu Sang Hyang Siwa, I ratu sane ngardi awig-awig jagat, yan masolah becik polih linggih sane becik, yan masolah kawon polih linggih sane kawon. Raris I Lubdaka, ri sekala solah ipune kawon pisan, ngambekang solah mamati-mati. Dados ipun sane icen I Ratu linggih becik?. Yan puniki margiang I Ratu, janten katulad olih panjake sami, tur janten uwug jagate". Asapunika atur Ida Sang Hyang Yama, ten cumpu ring pamargin Ida Sang Hyang Siwa, ngicen I Lubdaka linggih becik.

                Wawu asapunika atur Ida Sang Hyang Yama, raris Ida Sang Hyang Siwa nyawis, "Uduh... Dewa Sang Hyang Yama, eda Dewa salit arsa, iwang penampen rikala nemoning paundukan ia i lubdaka. Saja ia masolah Himsa Karma, nanging nuju Panglong pat belas nemu Tilem Kapitu, ia ngelar brata, anggona nglebur dosane makejang".

                Mireng bawos Ida Sang Hyang Siwa asapunika, ngancan nenten tatas Ida Sang Hyang Yama, raris Ida mangucap malih, "Inggih... Ratu Bethara, titiang pedas pisan, daweg punika I Lubdaka, wantah magadang ka lemah. Dados ipun wantah magadang, kabawos ipun ngelar brata?".

                Ida Sang Hyang Siwa raris gelis nyawis, "Uduh... Dewa Sang Hyang Yama, mangkin nira nartayang indik i manusa. I manusa sujatine damuh sane sering lali. Lali maring raga, tur lali ring Ida Sang Hyang Widhi. Antuk laline mangliput, mawinan kenehne sering paling, mawastu sering masolah dursila. Raris antuk majagra utawi magadang Nira ngajahin manusa mangda eling ring raga. Majagra kalaning panglong pat belas, nuju Tileming Kapitu. Sedeng becik daweg punika, nira ngelar yoga, mawinan duk punika kaucap rahina Siwa Ratri.

                Sane mangkin manira jagi nartayang, indik Bratha Siwa Ratri salanturnyane, majagra wewehin upawasa. Upawasa ten keni pangan kinum. Raris bratha Siwa Ratri malih siki, sane kabawos pinih utama, majgra, upawasa lan monobrata. Monobrata inggih punika meneng ening".

                Ida Sang Hyang Yama malih masabda, "Inggih Ratu... titiang meled uning, napi mawinan ring Panglong pang pat belas, Tilem Kapitu, kanggen galah utama nangun bratha?". Ida Sang Hyang Siwa raris masabda, "Suksman Tilem Kapitu inggih punika sekalane jagate kapetengan, maka niasa manah peteng. Sane ngardi manahe peteng wenten pepitu. Mangkin jagi dartayang nira saka siki.

                1. Kaping siki SURUPA, punyah antuk goba jegeg wyadin bagus.
                2. Kaping kalih DHANA, punyah antuk sugih arta brana.
                3. Kaping tiga GUNA, punyah antuk kawagedan.
                4. Kaping papat KULINA, punyah antuk wangsa lwih.
                5. Kaping lima YOWANA, punyah antuk merasa nedeng teruna.
                6. Kaping enem SURA, punyah antuk tuwak wyadin arak, miwah salwir tetayuban sane ngranayah punyah, rawuhing ring salwiring Narkoba sami.
                7. Kaping pitu KASURAN, punyah antuk merasa dewek wanen.

                Papitu sane ngawe manah peteng, sane ngawe manah paling, punika mawasta Sapta Timira. Kapetengan manah punika sane patut galangin antuk majagra, mangda I raga ten masolah dursila". Sane mangkin manira jagi nartayang tata krama ngelar Bratha Siwa Ratri, mangda asuci laksana riin. "Raris ring sampune sandyakala, ngunggahang pejati lan daksina, ring Sanggah Kamulan. Ring ajeng ngastawa katur upakara sesayut, pangambeyan, prayascita, lingga saking sekar widuri putih, aledin antuk dawun pisang kayu". Raris ulengan kayune ring Ida Sang Hyang Siwa sane malingga ring linggane, lingga punika maka linggih Ida Sang Hyang Siwa.

                Ring sampune tengahing wengi malih ngastawa. Kalaning wengi mangda nenten arip, gita Lubdhakane tembangan, becik anggen suluh urip, mangda ten kantun masolah dursila". Wawu asapunika bawos Ida Sang Hyang Siwa, wawu raris Ida Sang Hyang Yama tatas, raris Ida mawecana, "Inggih... Ratu Maha Luwih, titiang matur suksma ring I Ratu, I Ratu ledang nartayang indik brata Siwa Ratri sajangkepnyane, mawinan titiang tatas uning kawyaktyanne. Sane mangkin tityang nglungsur pamit ring anggan I Ratu". Puput matur raris Ida Sang Hyang Yama budal mawali ka Yama Loka.

                Wantah asapunika prasikda katur satua Bali sane mamurda I Lubdaka. Dumogi wenten pekenoh, tur wenten jalaran anggen ngalimbakang kaweruhan wiadin nincapang ajah-ajah basa bali.
                Kirang langkung antuk titiang nuturang, titiang nglungsur geng rna sinampura.
                Om Santih, Santih, Santih, Om

                Posted by Teguh De

                Dongeng Bali : I Ubuh

                  Dongeng atau Satua sering dijadikan masukan (intake) bagi para tetua dalam menyuntikkan pemahaman pada lingkungannya, dalam rangka pembelajaran budi pekerti. Norma sosial, tata laku, tata polah pikir, tata sikap, dan tata krama pergaulan bermasyarakat merupakan tema atau topik-topik yang menjadi tendensi digubahnya dongeng-dongeng dalam kehidupan susastra lama.

                  Dongeng Bahasa Bali : I Ubuh
                  Membaca Dongeng
                  pixabay.com

                  Dongeng sering juga disematkan pada kisah-kisah yang berbau legenda, misalnya Roro Jonggrang, yang sangat populer dengan kisah pendirian 1000 candi dengan tokoh utama Bandung Bondowoso. Apapun itu, dongeng dalam kehidupan kekinian apakah masih dapat dijadikan media ajar? Kemajuan Ilmu Pengetahuan, Teknologi dan Informasi, berdampak pada susastra-susastra lama tersisihkan, di tengah gelombang perubahan peradaban modern, dewasa ini.

                  Maka, usaha-usaha pelestarian pada susastra lama boleh jadi harus digalakkan untuk melestarikan khasanah budaya yang terkandung dalam susastra-susastra tersebut.

                  Maka, dongeng sebagai salah satu susastra lama, mendapat perhatian dari berbagai pihak dalam rangka pelestariannya. Sejalan dengan ini, berikut ini dibagikan dongeng dalam bahasa Bali yang berjudul I Ubuh.


                  I Ubuh

                  Ada anak, enu cerik suba kalahina mati baan reramane. Meme lan bapanne suba mati duk genjong linuh ageng limang tiban lintang. Ento makrana anak cerik ento adanina I Ubuh.

                  Mapan meme lan bapane suba mati, I Ubuh ajaka teken pekakne. Geginan pekakne sesai makena bubu ka tukade. I Pekak ngelah soroh maendahan bubu. Ada bubu anggoen ngejuk lindung. Ada masih bubu anggone ngejuk ebe, udang, tur yuyu. Ento makada I Ubuh demen pesan nutug anak makena bubu. Wireh pepesan udang isin bubun pekakne.

                  Gelisin satua enggal
                  ...........................................

                  Kacaritayang, I Ubuh suba matuuh nem tiban. Ia ajahina ngulat bubu teken pekakne. Len ken ento, ia ajahina masastra. Lingsir sanja mara ia makena bubu di tukade. Sai-sai keto geginanne I Ubuh. Sayan makelo, sayan resep ia masastra. Baan antengne ia ngulat bubu, makelo-kelo liu masih ia ngelah bubu udang.

                  Sedek dina anu ia luas ka tukade padidiana. Buin Mani semengan mara bubunne angkida. Liang pesan kenehne I Ubuh, sawireh Bek misi udang gede-gede pagrepe bubune. Ia maan udang liu. Udangne abana mulih baanga pekakne.

                  Udange ento adepe teken Pekakne. Sasubanne matanding-tanding lantas abana ka peken. Pipisne kacelengin. Ento makrana I Ubuh sayan demen makena bubu. I Ubuh masih tusing pati demen mablanja, pipisne mapunduh. Anake jemet lan tet, tuyuhne nekaang pikolih. Sayan jemet magarapan utawi megae, disamping anteng melajah sinah jagi dados anak melah. Pekekne keto masih, demen pesan nolih cucunne dueg tur seleg.

                  Kacaritayang ne mangkin, Kala punika sampun semengan. I Ubuh suba teka uli makena bubu, sada masebeng jengis. Ngeling. Sedih warnan sebengne. Ditu Pekakne makesiab ningalin, Laut metakon, Ning... Buh...., to kenken buka tumbene cening masebeng jengis? Biasane setata bingar yan teka uli ngangkid bubu. I Ubuh adeng mesaut, Kak, pocol tiang tan polih udang mangkin. Minab ada anak mamaling. Nyanan lakar tongosin tiang bubune di tukade.

                  Keto Pesautne I Ubuh. Ia jengah pesan kenehne, sawireh isin bubunne ilang.

                  Bubunne makejang genahanga di tongos ane melah. I Ubuh ngintip uli batan punyan timbule di sisin tukade. Ada sawetara limolas depa, sambilnga nganggar gagawan mangan.

                  Kacrita, mara liwat tengah lemeng. Tan pa sangkan, ada tonya pesu uli tibune. Gobanne aeng, awakne mabulu, kumisne jempe, kalesne brenges, jenggotne lambih. Bubun I Ubuhe ungsina, lantas ketoganga. Udangne amaha matah-matah.

                  O, ne ane ngamah isin bubun kaine, keto I Ubuh ngomong padidiana. Ia tusing buin makeneh, jag magaang ia maakin tonyane ento. Tonyane sedeng iteha ngamah isin bubune, jag liduna jenggotne tekekanga. I Ubuh ngwalek nganggar madik. Nah jani tawang kai iba ane ngamah isin bubun kaine. Jani asen dosan ibane, ngamah ulih aluh. Keto I Ubuh mamunyi ngejer baan pedihne.

                  Ditu, I Tonya takut tan kadi-kadi ngenot madik malelam. Ngetor ia baan jejehne, sambilanga ngidih olas. U-buh, ka-i ngi-dih olas teken iba. Do kai matianga. Kai tusing ja lakar engsap teken piolas ibane. Kai madan I Gede Urub. Umah kaine dini di tibune. Yen iba lega, ne baanga pipis bolong aketeng, anggon panyilur angkihan awake. Pipise ene ciri cai maan nulungin awake. Mani puan yen cai nepukin keweh, kaukin adan wakene ping telu, ketebang batise ka pertiwi ping telu. Ditu kai ngwales olas ibane.

                  Mara I Ubuh ningeh muyin tonyane keto, ilang pedihne. Ubuh kema cai mulih, kai masih lakar mulih!.

                  I Ubuh ngolasin i Tonya. Ia ngemel pipis bolong laut majalan mulih. Mara kone ia majalan telung tindakan, toliha I Gede Urub, saget sube ilang di benengan tibuane.

                  Gelising satua........

                  I Ubuh teked jumahne. Laut nuturang undukne keto teken pekakne. Ubuh melahang ngaba pipis tonyane ento. Ento madan jimat, anggona mingetin ukudan caine. Ento anggon sasikep. Nyen je ngelah jimat buka keto, lakar nepukin sadia. Lega pesan I Ubuh ningeh munyin pekakne.

                  Sasukat ia ngaba pis bolong jimate ento tusing taen kelangan isin bubu. Sai-sai ia maan udang gede-gede. Bubunne setata bek misi udang.

                  Gelising satua.....

                  Kacerita jani ada Sang Prabu. Sadina-dina nyakitin panjak. Di kenkene ida ngae balih-balihan ane nakutin. Macan aduanga nglawan jlema. Yen sing macan, singa ane layah mekenta lebina. Makejang panjakne jejeh tuara bani nglawan. Ane sengkala, nglantas mati sarap macan wiadin singa. Anake agung tuah ngadu prakosa, marasa teken kuasa.

                  Jani ida sang prabu makarya pacentokan. Ada bangbang linggah di tengahne bek kapacekin tumbak, taji, kadutan ane lanying tur mangan-mangan. Nyen ja nyidaang ngecogin bangbange ento, tur ngalahang anake agung, ento lakar nyeneng ratu ditu. Liu pesan anake mebalih. Cenik kelih, tua bajang, ketog semprong anake mebalih.

                  Kacerita suba ngawit pacentokane ento.
                  Liu suba anake ulung ka bangbange laut mati nepen tumbak. Anake agung seneng kayunne ngantenang, mapan tuara ada ngalahang. I Ubuh milu masih paek mabalih ditu. Wireh tuara ada ane bani buin makecog, I Ubuh kapaksa, ajaka liu.

                  Anake agung ica sawireh I Ubuh ngetor baan takutne. Inget lantas teken pabesen tonyane ane malu laut ia ngomong sambilanga ngetebang batisne ka pertiwi, Gede Urub tulung tiang! Gede Urub tulung! Gede Urub tul…. Cog. Liwat I Ubuh uli bangbange. Anake bengong mabalih. Merasa sing precaya ngatonang, baan kuatne I Ubuh sida ngecogin bangbange linggah. I Ubuh surunga ajaka liu tur sunggina. Tegena maideran kalangan.

                  Anake agung mara jengah. NIrdon tuara ada ngrunguang. Kabatek baan loba, lantas sahasa makecog. Nanging lacur, sang prabu ulung nepen tumbak laut seda jalan pejang.

                  Sekadi pasubaya, I Ubuh kone lantas nyeneng ratu ditu.

                  Duk punika panjake pakeneng. Lega mapan ngelah gusti buka I Ubuh ia ledang, tusing taen nyakitin pajakne. Keto masih i panjak, sagalak saguluk, salunglung sabayantaka. Makedek pakenyung, nutugang tuwuh ring kahuripan.

                  Puput


                  Kadi asapunika dongeng basa bali puniki kasurat. Dumogi wenten pikenoh sane prasida kacutetang, anggen sepat, timbang wirasa, anggen titi pangancan ritatkala nemu ala ayu ring jagat.

                  Semoga ada inti cerita berupa nasehat dan perlambang yang dapat dijadikan contoh, dijadikan pertimbangan. Kesimpulan dapat dijadikan pegangan dalam menempuh sisa hidup di dunia.

                  Posted by Teguh De

                  SATUA BALI : I TUMA TEKEN I TITIH

                    Dongeng atau fabel yang di Bali disebut satua dapat dijadikan sebagai pengajaran tentang tata nilai seperti sopan santun, dan tata krama. Disamping itu, mengajar pembacanya untuk mengenal watak-watak dari tokoh fabel.

                    Contoh Satua Bali : I Belog

                    Tidak berhenti di sana, sebagai pembaca, layak bagi kita mengapresiasi nilai-nilai ekstrinsik dan intrinsik yang terkandung dalam dongeng fabel atau satua tersebut. Mengambil nilainya dan mengapresiasi valuenya.

                    Tidak hanya dari bidang dongeng, nilai-nilai seni dan etika dapat digali dalam bentuk-bentuk bladbadan, cecangkriman, gending, puluh, dll.

                    Bali yang terkenal di dunia sebagai destinasi wisata budaya, mempunyai berbagai contoh fabel atau dongeng.
                    Secara turun temurun dari generasi ke generasi, dongeng atau satua bali diwariskan lewat bahasa tutur.
                    Namun.... pada zaman teknologi dan informasi sudah tidak lagi menjadi acara menjelang tidur bagi tetua-tetua generasi. Anak atau cucu mereka sudah gandrung dengan cerita sinetron atau tokoh-tokoh kartun kesayangan mereka yang tayang di televisi.

                    Walaupun demikian, untuk jejak digital dan sekaligus menyimpan, guna dapat melestarikan local genius yang tersebar di banyak satua bali, usaha-usaha pendokumentasiannya perlu digalakan.

                    Nah..... Mudah-mudahan usaha ini dapat menjadi benteng pelestarian budaya dan literatur Bali.

                    Baiklah.... berikut disajikan satua bali yang berjudul I TUMA TEKEN I TITIH


                    Kacarita ada tuma. Ia idup tur nongos di lepitan tilam anake agung. Ditu ia kapepekan amah. Ia maan ngisep rah anake agung, kanti mokoh.

                    Nanging matiosan sareng ipun I Titih. Ipun idup, tur nongos di selagan dingding anake agung. Dening ia ngiwasin I Tuma mokoh, dot kenehne milu nongos ajak i Tuma.

                    Lantas ia kema ngalih I Tuma.

                    Satekede ditu, I Titih laut ngomong, Inggih Jero Gede... Angob pisan titiang ngantenang jerone wibuh.
                    Sinah jerone kapepekan ajeng-ajengan. Nanging titiang setata kakirangan amah, kantos titiang berag sapuniki, I Titih nanjek. Yan wantah jerone ledang, ajak titiang sareng iriki. Mangda titiang dados sisian jerone. Titiang pacang ngiring sapituduh jerone.

                    I Titih manguntul. Nyantos ulung munyinne i Tuma.

                    Ih Titih, lamun suba pituwi saja buka omong caine, bapa lakar ngajak cai dini. Kewala ene ingetang pitutur bapane. I Tuma mapariseken, Eda pesan cai ngulurin lobhan keneh caine. Anake ane lobha, tusing buungan lakar nepukin sengkala. I Tuma nyemak angkian lantang. Raris nglanturang, Len teken ento, tusing pesan dadi iri hati, kerana doyan liu ngelah musuh. Ane buin besik, apang cai bisa malajahin kadharman. Keto pamunyinne I Tuma teken I Titih.

                    Gelisih satua enggal .................

                    I Titih lan I Tuma, jani suba ia makakasihan. I Titih lega pesan kenehne dadi sisiane I Tuma.

                    Sedek dina anu, ida anake agung merem-mereman.

                    Saget I Titih lakar ngutgut.
                    Ngomong I Tuma, Ih Titih,eda malu ngutgut ida anak agung. Kerana ida tonden sirep.

                    Nanging I Titih bengkung, tusing dadi orahin, lantas ia sahasa ngutgut ida anake agung. Ida anake agung tengkejut lantas matangi.

                    Ditu ida ngandikain parekanne ngalihin I Titih. Parekanne lantas ngalih-ngalihin. Mara kebitanga di batan tilame, tepukina I Titih laut matianga. Buin alih-alihina, tepukina I Tuma di lepitan kasure. Ditu lantas matianga.

                    ........................

                    Pamragatne mati I Tuma ajaka I Titih.


                    Pembelajaran apa yang bisa dipetik dari dongeng singkat di atas?
                    Bila kurang hati-hati, maka cilaka yang akan kita temukan, bahkan kematian/maut.
                    Dalam bahasa bali disebut : Anake ane lobha, Tusing ngidep munyi, turmaning gangsaran tindak kuangan daya, tusing bisa ngeret indria, bes kadropon, tan urungan nepuk baya pati.

                    Demiian, satua I Tuma Teken I Titih.

                    Posted by Teguh De

                    Dongeng Bahasa Bali : I BELOG

                      Dongeng Bahasa Bali atau dalam bahasa Bali disebut Satua bali kali ini berjudul I Belog. Melanjutkan rangkaian dongeng bahasa bali yang berjudul SAtua Bali Siap selem lan Meng Kuuk, kemudian juga Satua Basa Bali I Pucung.

                      Satua atau dongeng bahasa bali ini, dapat dijadikan bahan belajar bahasa Bali secara kreatif.

                      Nah..... berikut ini satua bali yang berjudul I Belog.

                      Ada katuturang satua I Belog.

                      Baan belogne ia adanina I Belog.

                      Sedek dina anu ia tundena meli bebek ka peken teken reramane. Ning.... kemu malu ka peken, meli bebek. Apang tusing engalan tengai, keto raos memene marep teken pianakne i Belog. Ia tusing mesaut, ngencolang maekin memene di abag-abag paone.

                      Ditu ia nyemakin memene pis. Memene buin ngomong, Kema jani cai engal-enggal ka peken, terus meli bebek dadua di tongos dagang bebeke. Apang tusing engalan matutup dagange.

                      I Belog tuah maanggutan dogen, tusing ya mamunyi.

                      Gelisang satua enggal.....

                      Ngencolang I Belog majalan nuju peken, sahasa melaib. Disubane I Belog teked di peken, kipak-kipek, kema-mai ia ninggalin dagang bebek. Di sisi kelod pekene ia nepukin dagang bebek sedeng nyelepang bebekne ka kranjange.

                      Antiang jebos, Jro. Tiang meli bebeke. Di subane teked di arep dagange, ia ngenjuhang pipis dasa tali rupiah. Jro... niki jinah, tiang meli bebeke dadua. Ane mokoh-mokoh icen tiang.. Bebeke aukud aji petang tali ropiah (baca: Rp. 4000), keto dagang bebeke mesaur. Ditu Lantas dagang bebeke ngemaang I Belog susuk duang tali rupiah (baca: Rp. 2000). I Belog nyemakin pipis susuke, ngelaut ia ngaturang suksma.

                      Disubane maan meli bebek lantas I Belog mulih.

                      Satua Bali I Belog
                      SAtua Bali I Belog

                      Kacrita ane jani I Belog, ia ngemulihang. Di tengahing pejalane mulih, ia ngaliwatin tukad linggah. Ia ngalih tongos ngentap. Makleteg kenehne. Tegarang dini pintonin, saja ke bebek baat baanga teken dagange, ngrengkeng I Belog. Laut bebekne tuunange ka yeh tukade. Ditu lantas bebeke ngeleb. Maka dadua bebeke ngelangi di tukade.

                      I Belog bengong, buka dadua bebeke kambang tur ia ngrengkeng kene. Beh, bebek berag tur puyung bakat beli. Awake nagih bebek mokoh tur baat, sakewala bebek puyung baanga. I Dewek belog-beloga.

                      Merasa ken dewekne kena uluk-uluk, ditu lantas bebeke tusing ejuka. Pocol ngabe bebek puyung keto mulih., magedebros tur kalahina mulih.

                      Disubane I Belog neked jumahne..................

                      Ajinanga baan memene tuara ngaba bebek. Memene ngomong, ih belog encen bebeke? Masaut I Belog, Maan ja icang meli bebek, kewala ane puyung icang adepina teken dagang bebeke. Bebeke lebin icang di tukade, tur ngelangi.

                      Masriab muan memene barak ekrak, ningeh munyin pianakne I Belog buka keto. Laut ulah icang, sawireh meli bebek puyung tuara ada gunane.

                      I Belog, merasa teken dewekne beneh. Atepung miber sing ada nyen kenehne merasa pelih. Ene susuk pipise, Me.

                      Ditu lantas I Belog welanga baan memene. Liu ia baange munyi. Baange tutur teken memene, apang nyak i Belog melajah makruna. Sawireh ia suba madan kelih apang bisa ngundukang dewek ri wekasan.
                      ..............

                      PUPUT

                      Asapunika Satua Bali utawi Dongeng Berbahasa Bali sane mamurda I Belog. Dumogi wenten paplajahan sane prasida kacutetang, anggen nglimbakang kaweruhan lan gunawidya ring sajeroning maurip. Lian teken satua taler wenten sastra basa bali sane madan Bladbadan. Nika dados anggen serana magegonjakan.

                      Posted by Teguh De

                      Dongeng Bahasa Bali : I PUCUNG

                        Belajar sebuah bahasa, khususnya pembendaharaan kata, dapat dipelajari lewat tulisan, baik berupa cerita rakyat atau dongeng, ataupun tulisan berupa buku-buku serta majalah.

                        Belajar Bahasa bali – khususnya- dapat ditingkatkan lewat membaca dongeng-dongeng dalam bahasa bali.

                        Dongeng ring basa Bali kaadanin satua. Satua ngaran tutur, tutur ngaran pitutur. Pituture punika pinaka sasuluh ring kahuripane. Kerana asapunika, tutur wiadin satua punika madue imba wiadin conto, ritat kala iraga sareng sami nugtugang tuwuh ring urip di mercepada

                        Ri tepengan mangkin, titiang meled nuturang wiadin nyatuang indik anak cerik sane kaadanin I Pucung.

                        Asapunapi satuane puniki?
                        Rarisang wacen selanturnya!

                        I Pucung
                        I Pucung

                        Kacrita ada katuturang satua I Pucung.

                        Di desa anu, wawidangan Panglumbaran, wenten kaluarga pacul, ngelah pianak muani adiri. Pianakne punika kaadanin I Pucung. Yusane sawatara ada pitulas tiban.

                        I Pucung gaginane tuwah mapikat di cariké. Nanging indik pajalanné mapikat, galahne tuara cocok, krana ia mapikat di masan padi kondén serab. Ento mekada ia tusing pesan taén maan kedis. Sawireh, padiné mara beling, kondén pesu buah. Ento makrana tusing ada kedis ngalih amah .

                        Déning kéto, med ia mapikat.

                        Wadih mapikat, jani I Pucung demen tekén kuluk. Nanging, tingkahné soléh rikala maidih-idihan. Sabilang ia nagih ngidih konyong sik pisaganné, begbeg ané idiha konyong ané mara lekad. Sawiréh konyong ané nagih idiha enu cerik, turmaning kondén kedat, kadéna konyongné ento buta. Ento mawanan buung dogén ia ngidih konyong.

                        I Pucung ngurimik. Mapan, sakancang ane kenehanga tusing taen misi, mawastu I Pucung pesu pedih kenehné.

                        Sasukat ento, I Pucung tusing taén kija-kija. Pragat melingkuh dogén di pesarean. Ping kuda kadén bapanné nglémékin, apanga ia nulungin magarapan di carik, nanging ia tusing nyak.

                        Wiréh kéto solah pianakné, bapanné pedih, nanging ia tusing bani nglémékin, apa buin bakal nigtig I Pucung. Krana I Pucung suba kelih.

                        Bapanné memegeng cara togog nolih I Pucung nyingkrung di plangkané geris-geris leplep sirep.

                        Gelisin satua enggal
                        I Pucung jani demen tekén anak luh. Sakéwala ane demenina likad pesan. Sawiréh, ané dotanga sing ada lén wantah putrin Ida Sang Prabhu Koripan.

                        Ditu kéweh ia makeneh, ngenehang isin dedemenanné. Budi sambatang tekén bapanné, ia tusing juari. Duaning ia suba merasa kapining déwék.

                        Ngangsan sue, ngangsan ngibukang kenehné I Pucung. Sekadi nyujuh bulan, yan inargamayang. Dot pesan apang énggal makurenan, ngajak anak luh idam-idamanne, Ida Radén Galuh. Sakewala sekadi metas di pangkunge sing ada titi. Tusing ada jalan. Mabudi ngalih ka puri ia tusing bani.

                        Sadina-dina ia ngitung bintang di langite. Nyulengek nyuluhang gobe. Buin pidan sida kacunduk.

                        Mas sriak, kenehne I Pucung. Jani ia ngeka daya. Tatojone wantah abesik, kenken bet apanga misi kenehné nganten ngajak Radén Galuh.

                        Tusing katuturang dayane. Daya singit yening tuturang tusing ja lakar nultul apa. Keto kenehne i Pucung.

                        Kagelisin satuane.
                        Sedek dina anu, I Pucung suba rauh ring bancingah puri Kahuripanne. Kilang-kileng ia ditu, saget tepukina ada parekan. I Pucung sayaga nyalanang daya singit. I Pucung laut ia mapajar, Ih jero parekan, nawegang titiang. Titiang nunas tulung ring jeroné, wekasang jebos titiang ka puri, aturang titiang jagi tangkil ring Ida Sang Prabhu!. Sambilanga makenyem.

                        Masaut I parekan, Inggih, mangda becik antuk tiang ngaturang ring Ida Sang Prabhu, sapasira jeroné? I Parekan nangenang kupingne.

                        Aturang titiang I Pucung saking Panglumbaran!

                        ...............

                        Ditu lantas parekanné ka puri matur ring Ida Sang Prabhu,

                        Nawegang titiang matur ring Palungguh I Ratu, puniki wénten kaulan Palungguh Cokor I Déwa sane madan I Pucung saking Panglumbaran. Ipun jagi tangkil ring Palungguh Cokor I Déwa.

                        Ngandika Ida Sang Prabhu, Apa ada aturanga I Pucung tekén nira?

                        Matur sisip titiang Ratu Déwa Agung, parindikan punika titiang durung tatas uning.

                        Nah, yen kéto, tundén suba ia mai!

                        Maseret i Parekan mapamit, ngajabaang lantas ngorahin I Pucung ngapuriang.

                        Encol pajalané I Pucung. Sasubanné neked di ajeng Ida Sang Prabhu, lantas ia mamitang lugra.

                        Ih to Cai Pucung, apa ane ada buatang Cai mai?

                        Ditu lantas matur I Pucung, Inggih matur sisip titiang Ratu Déwa Agung, wénten tunasang titiang ring Cokor I Déwa.

                        Nah, unduk apa ento Pucung? Lautang aturang kapining gelah!

                        Nyakupang lima I Pucung, nglanturang atur ring ajeng anake agung.
                        Inggih, nanging matur sisip titiang Ratu Dewa Agung. Wenten sane jaga tekenang titiang mantuk ring Ratu. Pakobet titiange puniki sampun suwe tanem titiang ring atin titiange.
                        Ngeninin, Napi mawinan i pantun sané wau embud ipun puyung?
                        Ping kalih, napi sane makrana asuné sané wau lekad, ipun buta?
                        Mangda ledang Ratu, titiang tambet.

                        Ngandika Ida Sang Prabhu, Yan unduk ento takonang Cai, nira tusing pesan nawang. Apa awinané buka kéto! Men yan cara Cai, apa ane mekada adi buka kéto?

                        Parindikan punika tan karesep taler antuk titiang.

                        I Pucung marasa sekadi kedis, ngumbara makeber di langite. Dayane ngenen, keto kleteg kenehne. I Pucung nugtugang matur. Nanging, yan banggyang Cokor I Déwa asapunika kémanten, kamanah antuk titiang, belog, gelis usak jagat druéné.

                        Men jani kénkén baan madaya, apanga guminé tusing uug? Sang Prabhu ngandika sareng I Pucung.

                        Inggih yan kamanah antuk titiang tambet, becik mangkin karyanang banten paneduh jagat. Raris aturang majeng ring Ida Betara Dalem. Manawi wénten kasisipan Palungguh Cokor I Déwa, mangda sampunang Ida Betara banget menggah piduka! I Pucung milpilang daya corah. Alon sada alus masorsinggih atur ipune majeng ring Ida Anake Agung.

                        Nah lamun kéto ja keneh Cainé, kema tegarang neduh ka pura Dalem! Sing sagét ada pawuwus saking Ida Betara kapining nira. Nira lakar ngiring sekadi pawuwus Idane. Ida Anake Agung, neletekang I Pucung, sekadi nureksa keleteg bayune I Pucung.
                        Nah, antiang dini malu akejep, nira nundén panyeroané apang nyiagayang bebantenane. Apang nyidaang neduh dinané jani. Mapan, sedeng melaha jani dina tumpek.

                        Yan suba pragat bantené, Cai ngaturang ajak I Mangku Dalem ka pura! Ida Sang Prabhu muputang bawos.

                        Inggih, titiang masedéwék! Kéto aturné I Pucung.

                        Gelisin satua, Sasubanné pragat bantené, majalan lantas I Pucung nyuun banten, ngojog ka umah jero mangku daleme. Kenehne egar. Masuryak ipun di keneh.

                        Jero Mangku! Jero Mangku!
                        Tiang kandikain meriki olih Ida Sang Prabhu, mangda ngaturin Jero Mangku
                        Niki wénten upakara mangda Jero Mangku ngaturang ring pura Dalem mapinunas mangda jagaté i riki rahajeng. I Pucung makenyem. Raris ngelanturang raos, Samalihipun banten puniki jeroné kandikaang makta ka pura.

                        Gledoganga bantene di balen Jro Mangku Daleme. Tiang mapamit dumun abosbos jaga kayeh akéto I Pucung melog-melog Dane Jero Mangku Dalem.

                        Sasubanné matur, ditu lantas I Pucung énggal-énggal mapamit uli umahne dané Jero Mangku Dalem.

                        Gelisin satua......
                        Apang tusing katara, silib pajalanné I Pucung ngojog pura Dalem tur nglaut ia macelep ka palinggih gedong ané tanggu kelod. Sawatara ada apakpakan base I Pucung mengkeb di gedonge ento, rauh lantas Dane Jero Mangku makta banten ngojog palinggih gedonge, sik tongos I Pucung mengkeb.

                        Suba kéto, lantas Jero Mangku ngaturang banten saha mapinunas majeng Ida Betara Dalem, mangda guminé di Koripan ngemangguh karahayuan.

                        Disubanné Dane Jero Mangku suud ngantebang banten lan sasontengan, ngomong lantas I Pucung uling tengah gedongé, mapi-mapi dadi Betara Dalem.
                        Kéné munyinné, Ih, Cening Mangku pérmas Irané, nyén nundén sapuh Ira mai tangkil nunas kaluputan tekén Nira? Runtag bayune I Pucung. Jejeh tekening dayane corah.

                        Masaur Jero Mangku, Inggih matur sisip titiang Ratu Betara sane kusumayang titiang. Titiang kandikayang olih damuh Palungguh Betara, Ida Sang Prabhu Koripan. Ida nglungsur kaluputan ring Palungguh Betara. Mapan pantuné wau lekad puyung, ping kalih asuné wau lekad ipun buta.

                        Buin ngomong I Pucung, Ih, Cening Mangku, Nira ngiangin lakar ngicén kaluputan. Nanging......... Ada ane buatang Nira. Yan Sang Prabhu ngaturang putrinya Radén Galuh kapining Ira!

                        Matur atur dane Jro Mangku ring ajeng gedonge,saha maparinget tekening pawuwus Ida Batara Dalem.
                        Jero Mangku ngadén munyin I Pucung pangandikan Ida Betara.
                        Disubane karasa puput, lantas dané Jro Mangku budal. Teked di jabaan purané Jero Mangku mrérén di batan punyan binginé sambilang dané ngantiang I Pucung.

                        Buin akejepné pesu lantas I Pucung uli palinggih gedonge, nglaut ia maekin Jero Mangku sedek ngetis tur matakon, Ampura jro mangku, titiang kasep ngiringang Jrone ngaturang banten. Raris sapunapi Jero Mangku, wénten minab wacanan Ida Betara?

                        Jero Mangku Dalem lantas nuturang buat pamargin danéné mapinunas. Dane Jro mangku nuturang saparipolah pinunasane rauh ke pawuwus ida batera dalem. Jero Mangku lantas nganikain I Pucung, Nah, Pucung melah suba Cai ka puri ngaturang tekén Ida Sang Prabhu pangandikan Ida Betara. Bapa tusing ja milu kema, wiréh Bapa ada tamiu ngantosang jumah!

                        Déning kéto raos Jero Mangku, dadi kendel pesan I Pucung, déning guguna pamunyin déwékné tekén Jero Mangku, saha lantas ia majalan ngapurian.

                        Sasubanné I Pucung nganteg di puri, tangkil ring Ida Anake Agung. Ida Sang Prabhu ngandika, Men, kénkén Pucung buat pajalan Cainé mapinunas, ada pawecanan Ida Betara tekéning Cai? Tegarang tuturang apang gelah nawang!

                        Matur I Pucung, Asapuniki wecanan Ida Betara ring titiang. Ih, Cening Pucung, kema aturang wecanan Irané tekén gustin Ceningé, buat pinunas sasuhunan Ceningé, Nira lédang prasida ngicénin ida kaluputan mangdané guminé karahayuan.. I Pucung ngansel angkih. Nanging yan ida kayun ngaturang putrinya, Ida Radén Galuh tekén Nira! I Pucung mupuputang atur.

                        Asapunika pangandikan Ida Betara ring sikian titiang. Inggih, sané mangkin asapunapi pakayunan Palungguh Cokor I Déwa, déning asapunika pakayunan Ida Betara? I Pucung nguntul, sing wanen masadu peliat sareng ida. Jejehin dayane ketara.

                        Ida Anak Agung, ngedkedang alis. Usap-usap paan idane sane nenten genit. Asledetan Ida Anak agung, nangkep sir ane tusing patut tekening bawos pawuwus Ida Betara Dalem.

                        Ditu Sang Prabhu matatimbang. Sesika.
                        Nah yan kéto pakayunan Ida Betara, anaké buka gelah sing ja bani tulak tekén pakayunan Idané. Yan suba guminé nemu karahayuan, gelah dong ngaturang dogén. Ento mara abesik putran gelahé karsaang Ida Sasuhunan, kadi rasa makadadua, gelah pastika lakar ngaturang.

                        Ida Sang Prabhu mateletak i Pucung. Mintonin.
                        Ditu buin ngendelang dogén kenehné I Pucung déning suba tingas pesan sinah lakar kaisinan idepné nganggon Radén Galuh kurenan.

                        Matur buin I Pucung, Inggih yan asapunika pikayunan Palungguh Cokor I Déwa, margi rahinané mangkin ratu, aturang putrin Cokor I Déwa, Ida i nanak Radén Galuh ring Ida Betara mangda gelis kasidan pinunas Cokor I Déwa, rahajeng jagat Koripané! Titiang ja ngiringang Ida, jaga aturang titiang ring Ida Betara Dalem.

                        Mara kéto aturné I Pucung, ditu lantas Ida Sang Prabhu ngandikain parekanné apanga ngaturin okané lanang Ida Radén Mantri, kandikaang ngapurian, tangkil ring ajeng Ida Anake Agung.

                        Ida Radén Mantri raris ngapurian tangkil ring ajinné.

                        Ngandika Ida Sang Prabhu, Cening Bagus Radén Mantri I Déwa, nah né jani Bapa ngorahin Cening, buat arin Ceningé Radén Galuh karsaanga tekén Ida Betara Dalem. Bapa lakar ngaturang i anak Galuh tekén Ida Betara, déning Bapa tuara bani tekéning anak tuara ngenah, buina apanga guminé karahayuan. Wiréh mula kéto swadarmaning dadi agung, tusing dadi mucingin apa buin pangandikan Ida Betara ané tusing kanten. Yan Bapa tusing ngaturang adin I Déwané, pedas rusak jagaté. Men, cening kénkén kayuné?

                        Matur Ida Radén Mantri, Inggih yan sampun asapunika pakayunan Guru Aji, titiang tan panjang atur malih. Lédang té pakayunan Guru Aji kémanten.

                        Déning kéto aturné Radén Mantri, lantas I Patih kandikaang nuunang peti lakar genah I Radén Galuh. Sasubanné Ida Radén Galuh magenah di petiné, lantas petiné kancinga tur seregné tegulanga di duur petiné

                        Ngandika Ida Sang Prabhu, Ih Cai Pucung, nah né suba pragat i nanak Galuh mawadah peti, kema suba tegen petiné aba ka pura Dalem aturang i nanak Galuh ring Ida Betara. Né seregé di duur petiné mategul. Da pesan Cai nyemak seregé ené, depin dogén dini, satondén Cainé nganteg di pura. Buina ingetang pabesen gelahé, yén Cai makita manjus di jalan, pejang petiné di duur pundukanné tur seregné depang masih ditu mategul!

                        Sasubanné I Pucung polih pangandikan Ida Sang Prabhu tur ia ngresep tekén pawecananidané ditu ia matur, Inggih, titiang sairing, kéto aturné lantas ia majalan negen petiné misi Ida Radén Galuh.

                        Mimih, magrétgotan ia negen petiné ento, nanging baan kendelné lakar maan kurenan okan Ida Sang Prabhu, dadi tusing aséna baat.

                        Kacrita di jalan, I Pucung nepukin tukad ané yéhné ening, dadi prajani pesu kenyelné I Pucung. Kadaut baan ening yéh tukadé tur bedakné tan kadi-kadi, ditu ia marérén nglaut manjus ka tukadé. Petiné pejanga baan I Pucung di duur pundukané katut seregné kadi pangandikan Ida Sang Prabhu.

                        Di makiréné ia tuun lakar kayeh, matur I Pucung tekén Radén Galuh, Ratu Radén Galuh, Cokor I Déwa driki dumun, kénakang kayuné driki. Titiang ngaonin Cokor I Déwa ajebos, titiang jaga tuunan manjus, déning ongkeb pisan tan dugi antuk titiang naanang kebusé, asapunika taler bedak tiangé tan kadi-kadi. Déning Ida Radén Galuh mawadah peti dadi tusing pirenga atur I Pucungé.

                        Suud I Pucung matur kéto, tuunan lantas ia ka tukadé mandus. I Pucung klangen tekén tis yéh tukadé kanti tusing inget tekén Radén Galuh, ia makelo manjus sambilanga mememan.

                        Ditu rauh lantas Ida Radén Mantri sameton Ida Radén Galuh nandan macan pacang anggén ida ngentosin sametoné. Sasubanné Ida Radén Mantri rauh sik tongos petiné ento, ngelisang raris Ida Radén Mantri nyereg petiné tur kamedalang ariné. Sasubanné Ida Radén Galuh medal, jani macané celepang ida tur kakancing, seregné buin genahang ida duur petiné. Suud kéto, gelis-gelis Ida Radén Mantri malaib silib, sareng Ida Radén Galuh budal ka Koripan.
                        Buat isin petiné kasilurin, tusing tawanga tekén I Pucung.

                        Sasubanné I Pucung suud mandus, lantas ia menekan. Teked ba duuran dingeha munyi krasak-krosok baan I Pucung di tengah petiné. Ngomong lantas I Pucung, Inggih Ratu Radén Galuh, menggah manawi Cokor I Déwa dados krasak-krosok wau kaonin titiang manjus. Makenyem I Pucung merasa kendel.
                        Margi mangkin Cokor I Déwa budal kumah titiangé, drika mangkin Cokor I Déwa malinggih sareng titiang. Cokor I Déwa pacang anggén titiang kurenan. Samalihipun, titiang sampun nyiagayang Cokor I Déwa woh-wohan luir ipun: buluan, salak, croring, miwah manggis. Punika pacang rayunan Palungguh Cokor I Déwa sampun wénten jumah titiang katragianang antuk panyeroan Palungguh Cokor I Déwa, titiang ngelah mémé. Sampunang té kénten menggah Cokor I Déwa, mangkin iringa ja Cokor I Déwa budal.

                        Gelisin satua, majalan lantas ia I Pucung ngamulihang negen petiné. Sasubanné neked jumahné, kauk-kauk lantas I Pucung ngaukin méménné, Mémé! MéméQ Ampakin tiang jlanan, tiang ngiring Ida Radén Galuh mulih. Tiang anak suba icéna nunas Ida Radén Galuh tekén Ida Sang Prabhu. Makedas-kedas men Mémé di jumahan metén icangé, krana tiang lakar nglinggihang Ida ditu, uli semengan Ida tondén ngrayunang.

                        Méménné tusing ja ia nawang keneh panakné, slegagan ia mara ningeh pamunyin panakné buka kéto. Dadi ampakina dogén I Pucung jelanan tur I Pucung ngénggalang macelep kumah metén saha éncol ngancing jelanan uli jumahan. Petiné, pejanga baan I Pucung di pasaréané.


                        Critayang jani suba tengah lemeng. Mémé bapanné I Pucung suba pada leplep sirep.
                        Ditu lantas I Pucung buin ngomong ngrumrum isin petiné, Inggih Ratu Radén Galuh, matangi Cokor I Déwa, niki sampun wengi, mriki mangkin Palungguh Cokor I Déwa merem sareng titiang! Suud ia ngomong kéto, lantas petiné ento serega tur ungkabanga. Mara petiné ento ungkabanga, méméh déwa ratu tangkejutné I Pucung, wiréh petiné misi macan. Tondén maan mapéngkas, sagét macané ento makecos nyagrep saha nyarap I Pucung. Ditu I Pucung lantas mati sarap macan.

                        Buin mani semenganné, dunduna lantas I Pucung tekén méménné uli diwangan. Mapan suba tengai ia tondén masih bangun uli pasaréan.

                        Kanti ping telu méménné makaukan, masih tuara ada pasaut I Pucung uli tengah metén.
                        Wiréh buka kéto, méménné lantas ninjak jelananné. Mara mampakan don jelananné, mangruéng macané jumahan. Ditu makesiab méménné I Pucung saha prajani lantas buin ngubetang jelanan meténé. Macané kakancing ditu lantas ia gelur-gelur ngidih tulung tekén pisagané.

                        Liu pada babanjarane nyagjagin, saha sregep pada ngaba gegawan wiadin sanjata. Memen I Pucung nuturang indik macan ane ada di tengah metene.

                        Macané laut kaiterin tekén kramané. Ada ané numbak, ada ané nimpug aji batu, kéto masi ada ané nulup. Gruéng-gruéng macané kena tumbak, lantig saang kandikan saha glebugin batu bulitan ané gedé-gedé. Wiréh kakembulin, mati lantas macané totonan.

                        Sasubanné i macan mati, mulihan lantas méménné I Pucung ka tengah meténné, dapetanga panakné suba mati tur nu tulang-tulangné dogén.

                        PUPUT

                        Dongeng Bahasa Bali yang lain:

                        Idupe stata mondong sengsara, mangkin idup benjang minab mati. Riantuk asapunika, ri kalane maparipolah ring kahuripan, patut nganutin swadarma soang-soang. Mangda cakra jagat agung lan alit prasida mapincer.

                        Yening jagi nyujur kerahayon, Tri Kaya Parisudhane anggen sepat siku-siku.

                        Demikian contoh Dongeng Basa Bali, atau satua Bali yang dapat dipergunakan untuk menambah perbendaharaan kata bahasa Bali. Mari kita tingkatkan bersama literasi berbahasa bali untuk keajegan dan kelestarian adat dan Budaya bali yang sudah terkenal ke manca negara.

                        Posted by Teguh De

                        Satua Bali : I Siap Selem lan Meng Kuuk

                          Silih sinunggil Satua Bali sane sampun terkenal ring warga Bali. Tatuek sane pacang kababar ring artikel puniki, parilaksana Siap Selem, Meong Garong, Meng Kuuk.

                          Carita puniki boya titiang sane ngurit, titiang wantah nuturang malih sane sampun wenten. Yadiastun wenten sane kaobah, minakadi kagentosin, kakirangin. Minab wenten taler sane kawewehin malih, anut pengrasan titiang komanten.

                          Nenten panjang atur malih, raris cingak ring sor!

                          satua bali siap selem
                          Satua Siap Selem

                          Ada katuturan satua I Siap Selem.
                          I siap Selem ngelah panak papitu. Makejang panakne siteng-siteng lan lemu-lemu. Nanging ane paling cerika tusing ngelah bulu. Ia adanina I Doglag.

                          Sawai-wai I Siap Selem ngalih amah kanti liwat ke dauh pangkunge.

                          Ri kala dina anu ri sedek I Siap Selem lan panak-panakne ngalih amah joh di dauh pangkunge, tan patahenan, langite magedeblar kabarengin gerudug.

                          I Siap Selem makesiab. Langite macihna lakar ujan, ia ngurimik.

                          Konden pegat krimikane I Siap Selem. Me, lan jani mulih. Ento Langite selem ideng, guleme tebel dahat keto silih sinunggil panakne mojar.

                          Oo Me, Tiang jejeh nyanan ujanan dini panakne I Doglag mapajar, das sibarengan ajak nyamanne.

                          I Siap Selem, kipak kipek, mapan langite suba paketeltel ngulungang ujan. Sinah ujane bakal tuun jani, ngencolang I Siap Selem ngaukin pianakne.Cening jak mekejang, tutug meme, lan ditu di kubune ento malu maembon.

                          Yen jani iraga mulih pastika iraga ujanan. Tolih adine, I Doglag. Ia tusing mabulu. Yening ia ujanan, dinginan, jejehin meme ia mati, I Siap Selem ngomong ka panak-panakne. Makejang panakne bengong ngantiang paitungan memene.

                          Nah, jalan dini mesayuban malu. Nyen nawang bin jebos ujane nget, tur endang, ditu iraga mulih ajak makejang, raosne I Siap Selem nugtugang di subane teked di cacapan kubune.

                          I Siap Selem ngukup pianakne makejang, di bucun kubune. Peliatne sing lepas ke langite. Ia ngacep mapinunas sareng Sang Hyang Embang, mangda kapica galah, matulak mulih kapakubonne.

                          Konden suud I Siap Selem matur-atur, tan pasangkan…….

                          Gedebleeerrrrrrr!!!!!!

                          Ujane sayan bales, langite konden masih ngenah galang. Gumine sayan metengang.

                          Yen kene unduke, iraga lakar sing nyidayang mulih. Palih melaha dini iraga nunas tulung ajak sang madue kubone keto itungane I Siap Selem.

                          Om Suastiastu, Jro, I Siap ngangsel.

                          Jero sane madue pondok, tiang nunas ledang jerone. Titiang lan panak-panak tiange, sareng maembon di kubon Jrone… keto I Siap Selem mojar.

                          I Siap Selem, siep. Keto masi panak-panakne. Makejang pada nangenangkuping.

                          Disubane apakpakan base, lantas pesu ane ngelah umahe. Sing ja len, ia I meong garong ane madan Meng Kuuk.

                          Ngeong ngeong.. ……

                          Eh…..! Siap Selem apa ane makada nyai mai. Apa tatujon nyanine? I Meong garong sombong.

                          Matur sisip titiang, Jero, tiang kapetengan, ten nyidayang titiang mulih, mapan langite sabeh gede. Keto I Siap Selem mahbah munyi.

                          Titiang nglungsur ledang Jerone, mriki titiang maembon mawinan tiang ngelah panak-panak kari cerik-cerik. Tusing melah keneh tiange, mapan sabehe kantun bales. Yening krobok tiang ujane, sinah panak tiange nemu sengkala. Keto I Siap Selem ngalelemes.

                          I Meong Kuuk, sekadi mapineh-pineh. Makleteg bayune ngeka daya singit.

                          Nah lamun buka keto, mai menek dini, oja ditu ajaka panake. Pedalem ia tampiasan ditu, I Meng Kuuk, milpilang daya.

                          Ditu lantas Meng Kuuk ngajakin I Siap Selem tur panakne ka ambenne.

                          Ujan tuun bales pesan. Pangkunge blabar. Yeh ne kutek. Sakancan don mis lan rarencek kaaud kaanyudang ka teben.

                          Kene nyen, Lem, keto I Meng Kuuk ngawitin raos.

                          Mapan ujane sayan suwe sayan bales. Pangkunge ane bedangin, pasti suba blabur agung. Sinah Nyai tusing nyidaang metas ngaliwat ditu. Meng Kuuk, ngedeng angkihan. Mapidabdab apanga I Siap Selem tusing ngelah bayu sasika.

                          Paling melah, dini ajak panak nyaine nginep di kubun icange, Meng Kuuk matetanjen, apanga I Siap Selem nyak nginep di umahne.

                          ……………

                          Pangidih tiange mula keto. Sida ugi Jero ngemaang tiang nginep sawetara apeteng. Buin mani, dumogi langite galang tur ujane nget.

                          Nah, yen suba keto. Lautang, alih tongos ane cocok ajak panak-panak nyaine I Meng Kuuk makenyem menang.

                          I Siap Selem nginep.

                          Munyin katak lan dongkange pakerok. Enggung lan gadagane saling sautin. Ujane jani sekadi kaacep olih ipun.

                          Kung kek kek kung kek kong ……………………….

                          Pakruyuk siap sirep rarene kapadingehang di kaja kangin. Ujane suba nipisang. I Siap selem tusing masi nyidaang ngidemang matene.

                          Ia yatna-yatna, nyaganin panak-panakne, sawireh, tunian I Meng Kuuk, peliatne tusing taen joh ling panakne I Doglag. Sahasa makita nyagrap dogen.

                          Meng Kuuk, patigelek paosne, ningalin panak-panakne pada moleh-moleh.

                          Cening panak meme ajak mekejang, petengene jani, meme ngelah itungan melah. Ento ada I Siap Selem nginep. Kenken ben apang bakat ………………

                          Konden nyarik munyinne I Meng Kuuk, Kabatek baan sayangne ngajak I panak, I Siap Selem nundun pinak-panakne.

                          Ning bangun ning!

                          Siep.

                          Maadengan pesan I Siap Selem ngeraos.

                          Bangun Ning, bangun!.

                          Siep.

                          Sepi latig.

                          Ketelan ujane sayan langah. Minab ujane suba tusing bales. I Siap Selem milpilang paitungan.

                          Sriap sriep munyinne I Meng Kuuk, tusing pedas. Sekadi nyawan ugug. Pada granggang grenggeng.

                          I Siap Selem nutirin pianakne unduke buka keketo.

                          Yen iraga tetep dini ngoyong, sinah iraga lakar sengkala. Keto tanggun munyinne.

                          Jani meme ngelah daya. Cening ajak makejang, tundung meme jani. Ungsi punyan timbule kaja kangin ento. Di bongkol punyan timbule ento ada gook. Ditu cening masayuban. Apang sing katangeh baan I Meng Kuuk, saka besik cening makeber. Depang meme dini, ngitungang ia I Doglag.

                          Krekek krekek, keto pesaut panakne.

                          Lantas seka besik panak I Siap Seleme makeber ngungsi punyan timbule ane suba katujuhin.

                          Brrr.. Burr.. Suuak…

                          Siep.

                          I Meng Kuuk, nangenang kuping.

                          Brrr.. Burr.. Suuak…

                          Siep.

                          Apa ento Siap Selem? Meng Kuuk matakon.

                          Ento don timbule ulung keto I Siap Selem masaut.

                          Brrr.. Burr.. Suuak…

                          Apa ento Siap Selem? Meng Kuuk buin matakon

                          Ento don tiinge kasorong angin pesautne I Siap Selem.

                          Seka besik panakne I Siap Selem mekeber ngungsi ke bongkol timbule. Telah suba makejang. Nanging I Doglag…………..

                          Mapineh-pineh buin I Siap Selem. Kenken abete madaya. Pedalem I Doglag……………

                          Apa ento Siap Selem? matakon lantas I Meng Kuuk.

                          Siep a kijapan.

                          Siap Selem …… Siap Selem…..

                          Gumine suba peteng dedet. Tusing tepuk apa. Langite tan pabintang lan bulan, ngentugin kapetengan gumine. Langite suba siep. Ujane suba mareren, nanging dingine tanpa taanan.

                          Siap Selem…..

                          Siap Selem…..

                          Tusing ada ne nyautin. Ditu lantas I Meng Kuuk nelokin pedemane I Siap Selem.

                          Merawat-rawat ada selem nyedodog ditu.

                          I Doglag pakiak, takut.

                          Gangsaran tindak kuangan daya. Keto I Meng Kuuk. I Doglag mengkeb di dorin batu gedene. Iya kiak-kiak anggone baneh. Layah basangne I Meng Kuuk suba sing nyidang nanggehang malih.Saha nyagrep nyarap.

                          Proookkkkkkkkk!

                          Aduuuuuuuuuhhhhhh!

                          I Meng Kuuk aduh-aduh. Kadene batune ento I Siap Selem pules. Sing medaya batun borehane kasagrep.

                          Gigine ane rangap pungak. Caling ne lung tugel. Maaduh-aduh sing kapegatan.

                          ……………………………………………..

                          Langite kangin suba galang, siape suba pada tuun ngalih amah.……..

                          I Meng Kuuk apeteng tusing nyidang pules. Bungutne sakitange. Gigine telah taas.

                          Ditu I Siap Selem merasa galang kenehne. Panakne makejang selamet.

                          Ditu I Siap Selem Magending ajak panak-panakne ngewalek.

                          Ngik ngak ngik nguk gigi pungak nyaplok batu. Ngik ngak ngik nguk gigi pungak nyaplok batu.

                          Tatuek satuane:
                          Eda kadropon. Gangsaran tindak kuangan daya. Yadiastun kasengguh siteng lan sakti, nanging daya singit sane jagi ngalahang. Eda ngaden anake belog, mapan kawisesan tusing prasida katarka aji ules. Sekadi Sesonggan : Lemuh munyine nanging madui.

                          Wantah asapunika prasida antuk titiang. Siap selem lan Meng Kuuk sampun kaloktah Wenten malih satua bali sane siosan minikadi I Belog, I Belog Meli Bebek, lan sane tiosan. Rarisang wacen anggen ngwangun budaya Bali.

                          Posted by Teguh De